- W Boga - wierze. Natomiast nie bardzo wierzę w to, co ludzie mówią o Bogu.

              7

Janusz Siatkowski

BOHEMIZMY  FONETYCZNE  W  JĘZYKU  POLSKIM

              Do czeskich właściwości fonetycznych zalicza się powszechnie: 1. grupy trat, tlat zamiast trot, tlot, 2. h na miejscu etymologicznego g, 3. spółgłoski twarde przed i, e (z dawnego e, ь, ŕ, 
- w grupie er), 4. samogłoski ustne zamiast nosowych, 5. brak przegłosu ě i e.

              Żadna z tych cech w izolacji nie decyduje jednak jeszcze o tym, że mamy do czynienia
z wpływem czeskim, wszystkie mogą być bowiem także rezultatem oddziaływania języków ruskich w ogóle lub wyłącznie języka ukraińskiego.

s.7

              Terminem "bohemizmy fonetyczne" obejmuję nie tylko sczechizowane fonetycznie wyrazy rodzime, tzn. bohemizmy częściowe lub pół bohemizmy czyli właściwe bohemizmy fonetyczne, jak brama, straż, władać, Władysław, hańba, hardy, hrabia, serce, wesele, lecz także pożyczki leksykalne charakteryzujące się czeskimi właściwościami fonetycznymi, jak zwłaszcza, stpol. dłażyć ‘uciskać’, czyhać, hojny, czytelny, tesak - dziś tasak.

s.8

              Mówiąc o bohemizacji fonetycznej mam na myśli nie tyle sam proces substytucji obcych cech głosowych na miejsce rodzimych, ile raczej fakt, że została użyta forma czeska, mimo że
w języku polskim odpowiedni wyraz istniał, natomiast w wypadku pożyczki leksykalnej charakteryzującej się czeskimi właściwościami fonetycznymi takiego odpowiednika nie było. Bohemizmy fonetyczne pojawiają się bowiem często w zabytkach czesko-polskich lub pełnią rolę cytatów i należy nieraz mówić raczej o braku polonizacji zastanego we wzorze czeskim wyrazu.

s.9

              Z bardzo licznych bohemizmów charakteryzujących się omawianymi tu czeskimi właściwościami fonetycznymi, które pojawiły się w piśmiennictwie polskim głównie XV i XVI w. (...) tylko niektóre weszły na trwałe do języka ogólnopolskiego i gwar lub przynajmniej okresowo były bardziej rozpowszechnione, znaczną większość stanowią natomiast bohemizmy efemeryczne.

s.11

              Psł. grupy *tort, tolt, jak wiadomo, w języku polskim dały trot, tlot. Przykłady
z kontynuantami trat, tlat, jak brama, straż, władać, własny itd., od dawna tłumaczy się powszechnie wpływem czeskim.

s.13

              Wśród bohemizmów zawierających grupy trat, tlat można wyodrębnić pożyczki leksykalne oraz bohemizmy fonetyczne, tzn. wyrazy rodzime zbohemizowane pod wpływem języka czeskiego.

s.23

              Do bohemizmów fonetycznych możemy zaliczyć takie formy, jak (...) brana - później brama, chraścina ‘zarośla’ jako derywat od *chvorstъ (...), kral, kralewski, kralować (...), płaz od XVI w., płazić w XV i XVI w., straż(a) i pochodne od XV w., (...) trapić od XV w., władać, władnąć i pochodne od XV w., Władysław, własny i pochodne od XV w., Wracław, Wracisław ‘Wrocław’, zahrada ‘zagroda, ogrodzenie’ u Reja, złotohław ‘brokat’ w XVI w., a także gwarowe z pogranicza polsko-czesko-słowackiego, jak np. chłap, hławny, hławka, prach ‘proch’, skrań ‘skroń’ itd. (...)

              Do pożyczek leksykalnych należą np. bradacica ‘szeroka siekiera’ u M. Bielskiego, dłażyć ‘uciskać’ w XVI w., (...), mraw ‘obyczaj’ u Klonowica, mrawnie ‘moralnie’ w XVI w., niemrawny ‘niemoralny’ u Kalepina, (...), zwłaszcza od XV w., pawlacz (...). Prawdopodobnie bohemizmami leksykalnymi są także błagać, praca, pracować, przywłaszczyć, zanieprażniać.

s.23-25

              Bohemizmy, które weszły na trwałe do języka polskiego lub były przynajmniej okresowo dosyć powszechnie używane, pojawiają się około połowy XV w. Na ten okres też trzeba przyjąć wpływ czeski już nie tylko na pisownię, lecz także na wymowę.

Należą tu:

- błagać ‘łagodzić’ (...),

- płazić ‘pełzać’ (...),

- praca i pochodne pracować, pracowity (...),

- przywłaszczyć (przywłaszczać) (...),

- straż (...),

- trapić (...),

- władać i pochodne władnąć, władny, wyjątkowo też władyka w znaczeniu ‘szlachcic niższego stopnia’, nawet ‘sługa’ (...),

- własny i pochodne (...),

s.31

              Z pojawiających się w XVI w. postaci z trat, tlat na trwałe do języka polskiego weszły tylko brama i pochodne (...), płaz (...), strażnik i strażnica (...), władza (...).(...)

              Po wieku XVI nowe postaci z trat, tlat pojawiają się zupełnie wyjątkowo. Szerzej rozpowszechniła się jedynie kralka ‘dama lub dziesiątka (karta do gry)’, która pojawiła się zapewne w XVII w. (...)

              Dopiero na przełomie XIX i XX wieku dostaje się do j...