[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->.pos {position:absolute; z-index: 0; left: 0px; top: 0px;}Aneta Januszko-SzakielDezinformacja jako narzędziemedialnej manipulacjiświadomościąStreszczenieW artykule omówiono w zarysie pojęcia informacji oraz komunikacji informacyjnej, a także wska-zano na podstawowe przejawy manipulacji informacyjnych.Przybliżono zagadnienie dezinformacji, z uwzględnieniem najczęściej stosowanych metod dez-informowania.Ponadto w tekście przedstawiono zagadnienie brokeringu informacyjnego jako jednego z wie-lu możliwych ogniw w mechanizmie obronnym przeciw dezinformacji.Informacja i komunikowanie informacyjneOmawiając występujące w mediach zjawisko dezinformacji, warto choćby najo-gólniej odnieść się do terminu informacji jako takiej oraz ustalić, jakie znamionapowinno mieć komunikowanie informacyjne. Otóż z przeglądu rozlicznych defi-nicji tego pojęcia1wynika, że w zależności od dyscypliny, termin informacja jestdefiniowany rozmaicie. Na potrzeby niniejszej wypowiedzi przytoczone zostanądefinicje, zgodnie z którymi informacja stanowi wiadomość, czyli wszelką treśćmającą jakieś znaczenie, zaczerpniętą ze świata wewnętrznego i zewnętrznego czło-wieka2. Jest ona czynnikiem zmniejszającym stopień niewiedzy, nieokreśloności3,123K. Materska,Informacja w organizacjach społeczeństwa wiedzy,Warszawa 2007, s. 23–26;M. Hetmański,Społeczny charakter informacji,[w:]Społeczeństwo informatyczne. Szansa czyzagrożenie?,red. B. Chyrowicz SSpS, Lublin 2003, s. 10–25; J. Ratajewski,Informatologia– nauka o informacji,Katowice 1992, s. 9–16; D. McQuail,Teoria komunikowania maso-wego,red. nauk. T. Goban-Klas, Warszawa 2007, s. 209–211. Autor opisuje także zagad-nienie informacji i przekazów informacyjnych,ibidem,s. 370–372.J. Ratajewski,Informatologia – nauka o informacji, op. cit.,s. 10.Słownik terminologiczny informacji naukowej,Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1979,s. 53.– 210 –Aneta Januszko-Szakielelementem wiedzy komunikowanym, przekazywanym komuś za pomocą językalub innego kodu; stanowi komunikat, wskazówkę4. Informowanie natomiast służypowiadomieniu społeczeństwa lub określonych zbiorowości w sposób zobiektywi-zowany, systematyczny i konkretny, za pomocą środków masowego przekazu o bie-żących lub prognozowanych wydarzeniach, mających istotne znaczenie polityczne,naukowe, gospodarcze, kulturalne itp. lub wzbudzających szczególne zaintereso-wanie odbiorców5.W procesie medialnego komunikowania informacyjnego najistotniejsze jestdokładne oddzielenie faktów od komentarzy, czyli informacji od opinii6. Za opty-malny uchodzi komunikat informacyjny, którego celem jest przekazanie odbiorcyjedynie tego, co nadawca na określony temat wie, a nie, co czuje i sądzi, postulujebądź oczekuje. Cechą charakterystyczną takich komunikatów jest nagromadzeniesłów i zwrotów pełniących funkcje powiadamiania, oraz brak lub oszczędne wy-stępowanie przymiotników, przysłówków, imiesłowów przymiotnikowych, takżerzeczowników o zabarwieniu uczuciowym oraz tych o konotacji aksjologicznej7.Podsumowując, w komunikowaniu informacyjnym chodzi zatem o obiektywizmprzekazu8, umożliwiający odbiorcom samodzielną interpretację faktów i kreowanieindywidualnych poglądów.Tymczasem upowszechnia się pogląd, że obecnie, w środkach masowego prze-kazu, informowanie w powyższym ujęciu należy do rzadkości i coraz częściej isto-ta komunikacji w ogóle, także komunikacji informacyjnej sprowadza się do tego,by skłonić odbiorców komunikatów do zmiany poglądów, zachowań, a niekiedynawet osobowości9. Przez odpowiedni dobór informacji, ich zniekształcenie orazwszelkie inne możliwe zabiegi na informacji10, media uprawiają tak zwane komu-nikowanie perswazyjne i usiłują wpływać na stan społecznej świadomości11.Przeglądu rozmaitych wypowiedzi na temat zniekształcenia informacji i infor-macyjnych manipulacji dokonał w swej publikacji M. Golka12. Najczęściej wymie-45Słownik współczesnego języka polskiego.,Warszawa 1996, s. 322.Uniwersalny słownik języka polskiego,red. S. Dubisz, t. 1, Warszawa 2003, s. 1212.6Encyklopedia psychologii,Warszawa 1998, s. 126.7Ibidem.8D. McQuail,Teoria komunikowania masowego, op. cit.,s. 209–211, autor opisuje takżezagadnienie informacji i przekazów informacyjnych,ibidem,s. 370–378.9P. Znyk,Od komunikacji do manipulacji. Mechanizmy wywierania wpływu,Kežmarok2008, s. 11.10Społeczeństwo informatyczne. Szansa czy zagrożenie?,red. B. Chyrowicz, Lublin 2003,pas-sim.11Encyklopedia psychologii,Warszawa 1998, s. 127.12M. Golka,Bariery w komunikowaniu i społeczeństwo (dez)informacyjne,Warszawa 2008,s. 116, 122–128.Dezinformacja jako narzędzie medialnej manipulacjiświadomością– 211 –niane formy to: selekcja informacji (tzw. manipulacja ilościowa13), w tym takżeprzemilczenia, nadmiar informacji, powodujący chaos informacyjny, a właściwiedezinformacyjny, zalew informacji, fragmentaryzacja informacji, fałszywa inter-pretacja informacji, jawne przekłamanie, także niesystematyczność, krótkotrwałość(dezaktualizacja) informacjietc.Autorzy wypowiedzi podkreślają jednocześnie, żew wyniku powyższych działań na informacji następuje nakłanianie, zachęcaniedo przyjęcia określonych idei, poglądów, standardów, edukowanie, sugerowanie.O manipulacji informacjami i o tym, jak informacja przeistacza się w dezinforma-cję w interesujący sposób wypowiedział się Ryszard Kapuściński14: „jak najwięcej,jak najkrótszych wyrwanych z kontekstu, powierzchownych informacji. To zresztą– nowa forma dezinformacji – poprzez nadmiar, zalew, natłok, rozmigotanie”.DezinformacjaW uniwersalnym ujęciu słownikowym dezinformacja jest definiowana jako nie-prawdziwa, myląca informacja. Jest utożsamiana z procesem mylnego informo-wania, sytuacją, w której brakuje informacji rzetelnych15, także z przekazem treścizamierzonych16. Vladimir Volkoff – specjalista z zakresu dezinformacji i manipu-lacji świadomością17lokuje dezinformację między wprowadzaniem w błąd a wpły-waniem. Przy czym wprowadzanie w błąd jest czynnością jednorazową, związanąz konkretnym zadaniem, może być prowadzone amatorsko, wykorzystuje najprze-różniejsze środki i zmierza do wmówienia pewnych rzeczy określonym osobom.Natomiast dezinformacja obejmuje czynności podejmowane z zaangażowaniem po-ważnych środków, jest prowadzona w sposób systematyczny i fachowy, zawsze zapośrednictwem mass mediów i jest adresowana do opinii publicznej. Wpływaniez kolei przejawia się w działaniach pozornie niezorganizowanych, oportunistycz-nych, głównie ilościowych, a dezinformacja stawia sobie za cel realizację konsekwen-tnego programu, zmierzającego do zastąpienia w świadomości, a przede wszystkimw podświadomości mas będących przedmiotem tych działań, poglądów uznanych zaniekorzystne dla dezinformatora takimi, które uważa on za korzystne dla siebie18.13W. Chudy,Społeczeństwo informacyjne. Szanse i zagrożenia,[w:]Społeczeństwo informatycz-ne…, op. cit.,s. 84.14R. Kapuściński,Lapidarium VI,Warszawa 2002, s. 48.15Uniwersalny słownik języka polskiego,red. S. Dubisz, t. 1, Warszawa 2003, s. 60116V. Bittman,Dezinformacja: wspomnienia zawodowca,[w:] V. Volkoff,Dezinformacja: orężwojny,Warszawa 1990, s. 80.17Vladimir Volkoff – francuski publicysta rosyjskiego pochodzenia, zasłynął jako specjalistaod dezinformacji i manipulacji świadomością. Swe doświadczenia z tego zakresu opisałmiędzy innymi w cytowanej książce:Dezinformacja: oręż wojny.18Ibidem,s. 5–17.– 212 –Aneta Januszko-SzakielW swej publikacji V. Volkoff wymienia kilka podstawowych metod dezinfor-macji i są to19:• Negacja faktów, nieprawda nie do stwierdzenia, czyli głoszenie oczywistej nie-prawdy, jednak przy założeniu, że nie ma świadków i nie ma sposobu na to, abyustalić prawdę;• Odwrócenie faktów. Odwrócenie i negacja faktów to metody niezbyt częstoobecnie stosowane, gdyż dziś o wiele trudniej ukryć niektóre fakty przed opiniąpubliczną. Częściej za to spotykane są takie formy dezinformacji, jak:• Mieszanie prawdy i kłamstwa – metoda stosowana w przypadku, gdy opiniapubliczna jest już poinformowana o tym, co zaszło, lecz nie zna dokładniewszystkich szczegółów;• Modyfikacja motywu i okoliczności – metody polegające na zasugerowaniutakiego motywu i takich okoliczności działania, które są w stanie wywołaćw opinii publicznej przekonanie o wyższości bądź słuszności sposobu myślenia,postępowania jednej ze stron;• Rozmycie – polegające na tzw. „zalaniu” głównej informacji przez ogrom fak-tów nieistotnych dla danej sytuacji;• Kamuflaż – polega na drobiazgowym opisaniu zaistniałej sytuacji po to, abyzakryć główną informację;• Interpretacja – metoda stosowana w sytuacji, kiedy faktom nie da się zaprze-czyć, odwrócić ich, rozmyć lub zakamuflować; można je natomiast omówić,używając odpowiednich słów, które wywołują negatywne lub pozytywne skoja-rzenia opinii publicznej;• Generalizacja – celem tej metody jest ukazanie, że pewien fakt jednostkowynie jest zjawiskiem unikalnym, że występuje często i nie jest odstępstwem odnormy;• Ilustracja – metoda polegająca na użyciu faktu jednostkowego jako ilustracjipewnego szerszego zjawiska społecznego;• Nierówna reprezentacja – metoda używana często w przypadku walki politycz-nej, kiedy to przeciwnikom „ucina” się wypowiedzi, streszcza się szerszy punktwidzenia w jednym zdaniu, przerywa w pół słowa;• Równa reprezentacja – metoda stosowana zwykle w ostatniej fazie kampaniidezinformacyjnej, kiedy zdecydowana większość publiczności jest już przeko-nana do tez lansowanych przez dezinformatorów, wystarczy utrwalić powszech-nie obowiązującą opinię i zamknąć temat. Wówczas dezinformator publikujerówną ilość argumentacji za i przeciw tezie. Przy czym argumenty służące oso-bie lub grupie, która ma zyskać na operacji dezinformacyjnej, są przedstawionew sposób o wiele bardziej przekonujący, poparte zdaniem ekspertów budzących19V. Volkoff,Ibidem,s. 157–172; także:Dezinformacja według Vladimira Volkoffa.Doku-ment w wersji on line: http://www.abcnet.com.pl/?q=node/915 (dostęp: 16.01.2009).Dezinformacja jako narzędzie medialnej manipulacjiświadomością– 213 –zaufanie, natomiast argumenty przeciwników podane są nieciekawie i częstowygłaszają je osoby mało wiarygodne.Przedstawione dotychczas techniki stosowane w procesach manipulacji informa-cyjnych oraz dezinformacyjnych kampaniach, z całą pewnością nie pretendują domiana wykazu kompletnego, a stanowią raczej lapidarną reprezentację obszernychmożliwości i sposobów profesjonalistów dezinformacji. Jednak nawet tak skrótoweujęcie tematu uświadamia, na jakie „ryzyko” narażony jest potencjalny odbiorcakomunikatów medialnych. Istotną kwestią jest przede wszystkim uświadamianiesobie, iż każdy może być adresatem tego typu zaplanowanych, celowych, rozmyśl-nych oddziaływań oraz że niezbędne jest uruchomienie krytycyzmu i wszelkichmożliwych środków ochrony przed przejawami manipulacji.Mechanizm obronnyZ analizy literatury przedmiotu20wynika, że ten właśnie (wstępny) etap mani-pulacji informacyjnych, polegający na wprowadzeniu atmosfery informacyjnegochaosu bądź niedoboru informacji, dezinformowania opinii publicznej poprzezpodawanie informacji rozmaicie spreparowanych, jest kluczowym momentemdla uruchomienia mechanizmu obronnego, przeciwdziałającego manipulacji. Jeśliw jednostce zadziała mechanizm obronny w postaci tzw. „wewnętrznej sterowno-ści”, w wyniku dezinformacji zostanie ona co najwyżej wprowadzona w błąd, alenie zmanipulowana. Mechanizm obronny należy postrzegać jako system złożony,którego zasadniczym elementem składowym jest wyposażenie jednostki, powsta-łe w wyniku działań środowisk wychowawczych i edukacyjnych, głównie rodzinyi szkoły. Wartości, wiedza, doświadczenie wpojone człowiekowi w procesach wy-chowawczych i edukacyjnych mogą stanowić przeciwciało zwalczające siłę dezin-formacji i manipulacji. Im szersza i bardziej dogłębna jest wiedza człowieka, tymłatwiej rozpoznaje on działania manipulacyjne stosowane w mediach. Rozpoznanieto ułatwia bez wątpienia ukształtowana świadomość medialna, a jednym z jej fun-damentów powinna być – zdaniem Bronisława Siemienieckiego – edukacja me-dialna. Optymalnym przejawem ochrony jednostki przed manipulacją informa-cyjną wydaje się zatem jej samodzielność umysłowa, także świadomość, że istniejąmożliwości weryfikacji informacyjnych przekazów medialnych, choćby przez inne,konkurencyjne media, źródła informacji. Oczywiście należy brać pod uwagę, żeżadna weryfikacja treści nie oznacza sprawdzenia pewnego; informacje uchodząceza prostujące, antymanipulacyjne, też mogą być manipulacją, tyle że w interesie20M. Golka,Bariery w komunikowaniu i społeczeństwo (dez)informacyjne, op. cit.,2008,pas-sim;V. Volkoff,Dezinformacja oręż wojny, op. cit., passim, Manipulacja – media – edukacja,red. B. Siemieniecki, Toruń 2007,passim;P. Znyk,Od komunikacji do manipulacji. Mecha-nizmy wywierania wpływu, op. cit., passim.[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

slaveofficial.keep.pl