- W Boga - wierze. Natomiast nie bardzo wierzę w to, co ludzie mówią o Bogu.

Janusz Sławiński, Analiza, interpretacja i wartościowanie dzieła literackiego

Dzieło jest interesujące jako OKAZ, reprezentujący pewną historyczną klasę dzieł, a nie jako realność sama przez się zasługująca na uwagę.

Czy są typy zdań: analitycznych, interpretacyjnych i wartościujących?

Raczej nie z typem zdań mamy do czynienia, a z pewnymi perspektywami znaczeniowymi – ukrytymi w "głębokiej strukturze" wypowiedzi.

Analiza, interpretacja i wartościowanie – zaliczają się do historii literatury, a równocześnie mają zdawać sprawę z niepowtarzalności … utworu.

badanie procesu – badanie dzieła

analiza – najbardziej historycznoliteracka

interpretacja – pomiędzy procesem a dziełem

wartościowanie – nastawienie na dzieło

ANALIZA dzieła to zawsze rozłożenie niestandardowej całości na standardowe elementy.

utwór                                                         analiza                                                        zestaw składników i relacji

(integralny,                                                                                                  (znormalizowanych, typowych)

niepowtarzalny tekst)

tekst                                                                                     słownik stypizowanych jednostek tekstowych

jedyna w swoim rodzaju kombinacja elementów językowych                                           ich repertuar

"pozytywne" – odwrócenie hipotetycznego biegu procesu znaczenia dzieła

"negatywne" – niszczenie totalności estetycznej czy ideowej dzieła

§         analiza jest zawsze próbą dotarcia do stanu wyjściowego dzieła, do budulca, który poprzedza decyzje twórcy

§         przezwyciężenie pierwszej lektury

§         analiza jest całkowicie związana z faktycznością dokonania pisarskiego, nie pyta o zasady wyborów ani możliwości wyborów odmiennych

§         analiza jako opis dzieła – gdy zadowala się rozpoznaniem, wyodrębnieniem i wyliczeniem pewnego zestawu elementów " to, co dla analizy szczególnie swoiste, mieści się poza inwentarzem składników " uchwycenie i scharakteryzowanie rodzajów wiążących ich zależności: hierarchia, relacje strukturalne, funkcjonalne przyporządkowania

§         poziom analizy – to sekwencja działań badawczych skierowanych na odpowiedni poziom organiczny przekazu literackiego

§         poziom organizacji utworu – stanowi w tej perspektywie zespół takich jednostek standardowych, które mogą podpadać pod te same procedury analityczne

4 koncepcje struktury dzieła:

1.      koncepcja operująca rozróżnieniem treści i formy

2.      koncepcja tektoniczna (ingardenowska)

3.      koncepcja fenotypowo-genotypowa – dzieło jako całość dwoista, złożona z cech i składników oraz norm i reguł

4.      koncepcja traktująca utwór jako swego rodzaju sytuację komunikacyjną

Postępowanie analityczne – 3 posunięcia:

1)     określenie poziomów jednostek …, które mają podlegać obserwacji

2)     charakterystyka uporządkowań jednostek w ramach poszczególnych poziomów

3)     charakterystyka powiązań i odpowiedzialności między jednostkami reprezentującymi różne poziomy – uprowadzające w wertykalną organizację dzieła

model zorientowany generatywnie – nacisk na przejścia międzypoziomowe

Analiza nie wnika w "istotę" utworu, ale w sposób jego istnienia.

Celem analizy jest:

a.       przysposobienie utworu do tego, by dawał się włączać w jakąś całość od niego rozleglejszą

b.      rozbrojenie dzieła – pozbawienie "niepodobieństwa" do innych dzieł

c.       podprowadzenie do kontekstu

INTERPRETACJA

Proces dwufazowy:

1)     nadwarstwia się nad analizą

2)     próbuje odnowić i zdefiniować sens dzieła

Ad. 1)

Każdy akt interpretacji uruchamia konteksty: macierzysty kontekst utworu oraz kontekst ukształtowany przez kulturę literacką.

2 rodzaje odniesienia przekazu literackiego do kontekstu:

          stosunek części do całości (interpretacje o charakterze biografistycznym)

          stosunek tego, co zaktualizowane do tego, co potencjalne (interpretacja genologiczna)

Kategoria kontekstu w działaniach interpretacyjnych jest zawsze skorelowana z kategorią poziomu analizy.

¼

          interpretacja zależy od ustaleń analitycznych

          analiza implikuje interpretację

Interpretacja przechodzi od repertuarów elementów do repertuarów szerszych, przywołuje pozatekstowe klasy elementów, starające się na ich tle wyjaśnić znaczenie ich tekstowych reprezentacji.

Rzeczywistość interpretacji – utwór sprowadzony do roli miejsca, w którym spotykają się i krzyżują jego konteksty.

Interpretacja, kontynuując to, co analiza zapoczątkowuje, dochodzi poprzez relatywizacje kontekstowe do uchwycenia takiej postaci dzieła, która pozwala się umocować w systemowym porządku procesu historycznoliterackiego.

Ad. 2)

Tekst spreparowany przez analizę jest potrzebny jako tekst "powierzchniowy", który należy zgruchotać, ażeby odsłonił się utajony tekst głęboki.

tajemnica – milczenie, a nie wyjawianie!

Druga faza interpretacji wydaje się nieproceduralna, nie poddająca się próbom kodyfikacji.

Interpretacja w drugiej fazie ma za każdym razem sama dochodzić własnych reguł!

Rozwijanie wypowiedzi interpretacyjnej odznacza się wysokim stopniem nieprzewidywalności, co umieszcza ją na wspólnej płaszczyźnie z tworami sztuki literackiej.

W drugiej fazie interpretacja jest odgrywaniem pierwszej lektury, ale wychodzi od dzieła zawładniętego.

WARTOŚCIOWANIE

Może obejmować dzieło całościowe albo ograniczać się do jego wybranych aspektów.

Eliminacja ocen "kredytowych" i uznanie prawomocności jedynie ocen szczegółowych lub porównujących szczegółowych " konieczny, ale niedostateczny warunek wartościowania.

Ingarden – wartościowanie to "odpowiedź na wartość".

Kryteria:

a)      umożliwiające rozróżnienie typów wartości zdolnych w ogóle uobecniać się w danym rodzaju przedmiotów

b)     kryteria pozwalające określać wartości swoiste dla tego rodzaju przedmiotów

c)      kryteria, wedle których wyróżniane są wartości naczelne i ewentualnie ustalana dalsza hierarchizacja wartości

strefy wartościowania

Jeśli wartościowanie jest "odpowiedzią na wartość" skrystalizowaną w dziele, to odpowiedź taka musi być sformułowana w jakimś języku wartości.

Język wartości to jeden z dających się wyodrębnić kontekstów utworu.

Nie można wydzielić czystego aktu wartościowania z procesów analizy i interpretacji.