[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Józef Ignacy Kraszewski
KORDECKI
TOM PIERWSZY
I
Na podniosłym, kamienistym wzgórzu, wśród okolicy zasianej wioskami, pagórkami, na
których sterczą zamków zwaliska, i piaszczystymi przestrzeniami, wśród widnokręgu opasanego w
dali sinych wzgórków pasmem, wznosi się klasztor i kościół częstochowski, około którego siedziby
ludzi, lasy, pola, grody, kaplice zdają się, jak ciżba posłuszna przed panem, pochylać czoło. Stary
ten gmach warowny, zamczysko Maryi, budowany powolnie przez długie wieki, obwiedziony
murem jak rycerskim pasem, którego brama zdaje się z dala klamrą ozdobną, ścianami kościoła
wybiegł wysoko ponad inne budowy, a wyżej jeszcze nad nie wieżyca z gankami wspięła się pod
obłoki, na ramionach krzyż piastując złocisty. Nieco niżej, pod cieniem jego, na dachu kościelnym,
w promienistym kole, obraz Najświętszej Panny wskazuje mnogim z daleka pielgrzymom, że tu ich
Opiekunki stary a święty wizerunek złożono. Dokoła gmachu kościelnego cisną się przybudowane
kaplice, ule, z których, jak brzęki pszczół, dolatują głosy modlących się zakonników, pszczółek tej
Bożej pasieki. Tuż blisko kilku facjatami bieleje klasztor obszerny i piękny, po którym znać, że go
królewskie i książęce wznosiły dłonie, że go troskliwa wiernych zdobiła pobożność, że go
rozszerzała gorliwość ludu o chwałę Bożą i chwałę Maryi. Wcześnie to święte miejsce, w rycerskim
kraju na pograniczu stojące, kilkakroć napadane i rabowane, przywdziało zbroję murową. Po
rogach kortyn strażnice krągłe i czworogranne, różnych lat i pochodzenia, z kolei przyszły pilnować
Jasnej Góry i zwrócone w różne strony poglądają, jakby czuwały od nieprzyjaciela.
U podnóża góry, o kilkaset kroków od twierdzy jasnogórskiej, niewielki kościółek św.
Barbary, świeżej jeszcze (w roku 1655) budowy, bo lat zaledwie kilkadziesiąt liczący, błyszczy się
ponad nowicjatu klasztornego kamienicą. Z drugiej strony kościół św. Rocha, patrona od morowej
zarazy, łączy niejako twierdzę z miasteczkiem klasztornym, którego fara starożytna ponad czarne
dachy mieszczańskich domostw dźwiga się poważnie. Dokoła murów (znać dawno nie widziały
wojny i nie służyły za ochronę) poczepiały się swobodnie drewniane kletki, jak gniazda jaskółek,
coraz rozprzestrzeniając się dalej a szerzej. Są to kramiki przekupniów, którzy pod murami
klasztoru stoją, czekając na pielgrzymów, z pamiątkami Jasnej Góry; znajdziesz u nich obrazki
Bogarodzicy, wielkie i małe, drogie i tanie, złociste i skromne, na blasze i na papierze; pobożne
książeczki, pieśni na chwałę Bożej Matki, szkaplerze z Jej imieniem, krzyżyki, paciorki, różańce i
owe listy misternie sztychowane, w których środku błyszczy obraz cudowny, i tysiące innych
drobnostek, co je w każde święto i niedzielę święcą paulini u ołtarza, ocierają o cyprysową deskę i
rozdają nazad wędrowcom. Znaczna tu część uboższych mieszczan pod płaszczem swej Opiekunki
na życie zarabia, żywiąc się pobożnością tłumów, które falami płyną do cudowneg o obrazu.
I dziś tu niepusto; lecz jakże to było w święte owe, w złote wieki wiary niezachwianej
jeszcze i gorącej czci Bogarodzicy! Nie tylko Polska cała, Ruś, Litwa, Śląsk pograniczny
dostarczały pobożnych pątników; słały je Czechy, Morawy, Węgry i Niemcy i dalsze świata kraje,
bo obraz częstochowski na cały świat słynął. I jak do Rzymu z południa, tu z całego północo-
wschodu Europy długie karawany pielgrzymów szły z modlitwą i pieśnią do Orędowniczki
strapionych. Jak w ognisku wielkiego koła skupiają się promienie, tak tu jednoczyły się i spotykały
ze wszech stron biegnące tłumy, schodząc się pod Jasną Górą z jednymi łzami, z jedną modlitwą:
Poratuj!
Ci szli pieszo, bogate wiodąc za sobą cugi i liczne dwory, których pomocy dobrowolnie się
wyrzekali; drudzy powolniej jeszcze, trzy kroki naprzód, dwa nazad postępując, sunęli się z
gorliwymi prośbami; inni pielgrzymowali o chlebie i wodzie, inni o jałmużnie i ubóstwie
umyślnym, ofiarowanym Bogu, inni pokutując wlekli się na kolanach, dźwigając na sobie krzyże i
ciężkie łańcuchy; a wszyscy ci cierpiący boleścią i cierpiący grzechem, zbolali i potrzebujący
pomocy, schodzili się, ubogi z bogatym, wieśniak z senatorem, razem u jednego ołtarza, równymi
dziećmi jednej Matki. Piękny to był i rozrzewniający widok, gdy naprzeciwko strudzonym
pielgrzymom wychodzili paulini z krzyżem, chorągwiami, witając ich i wiodąc do przybytku,
którego straż powierzona im była. Znużonym przybywało naówczas siły, wypłakane oczy łzą się
świeżą zlewały, modlitwa gorliwszą i gorętszą wyrywała się z ust spiekłych i każdy, padając na
twarz przed odsłonionym obrazem, uczuwał, jakby mu brzemię wielkie z ramion się stoczyło, jakby
cały ciężar boleści złożył u stóp Najświętszej Matki.
Obraz ten na Jasnej Górze od wieków już przyświecał Polsce błogosławionym światłem
cudu, budząc w sercach wiarę, przywołując grzeszników ku sobie, sypiąc jak promieniami łaski
dokoła. Nie było nikogo, co by stąd odszedł nie pocieszony, nie rozrzewniony, nie uspokojony na
duszy, maluczką ofiarę swej boleści złożywszy przed Matką Tego, który, Bogiem będąc, chciał dla
nas cierpieć jak człowiek i jak złoczyńca umierać. Wpatrując się w obraz tej Matki Bolesnej, tego
ukrzyżowanego Boga, malało i drobniało cierpienie ludzkie wspomnieniem wielkiej, krwawej,
tajemniczej ofiary.
Od XIV wieku piastowała obraz Jasna Góra, a królowie i książęta, ubodzy i żebracy
zarówno z możnymi, do podniesienia tego tronu Patronki Królestwa się przyczynili. Każdy tu
przyniósł, co mógł; król dał garść złota, hetman buławę swoją wieszał u obrazu, ubogi święcił mu
pierścień swój ślubny, żebrak woskową nogę lub rękę lnem obwiniętą kładł z groszem u skarbony,
biskup przekazywał swój kielich złoty, szlachcic zawieszał lampę; każdy stroił, ubierał, bogacił to
miejsce, imię swe zapisując dobrodziejstwem. I z tych ofiar tysiącznych wznosił się powoli kościół,
dźwignęły mury klasztorne, wyrosła wieżyca, zabłysły ołtarze, lane ze srebra posągi świętych
stanęły orszakiem przy obrazie Bogarodzicy, a skarbiec stał się istotnie skarbcem, bo w nim droższe
od klejnotów gromadziły się pamiątki.
Nie było domu, nie było kościoła, gdzie byś Najświętszej Panny Częstochowskiej nie
znalazł - a cudami wsławione Jej wizerunki rozsiane były po całym kraju: w Głogówku na Śląsku,
w Sokalu na Rusi, w Topolnie pruskim, w Uchaniu na Wołyniu, w Oporowie w księstwie
Łowickiem, w Mstowie, Krakowie, w Neustadt w Austrii, w Rzymie nawet pobożni, nie mogący
dostać się do Częstochowy, znajdowali obrazu świętego Łukasza kopie, równie cudowne jak
cyprysowa deska, na której, wedle podania, ewangelista w chwili natchnienia odtworzył oblicze
Najświętszej Niewiasty. Drobne obrazeczki były wszędzie, w chatach wieśniaków, nad łożem
ubogim, na zbroi szlachcica, na pierścieniach kobiet, u mniszych różańców.
Możemyż nie powiedzieć choć słów kilku o dziejach tego miejsca i obrazu?
Wieść niesie, że św. Łukasz, malarz ewangelista, ów patron artystów, twarz Bogarodzicy
sam w zachwycie odmalował na stoliku cyprysowym, który służył Świętej Dziewicy, na którym,
wedle słów legendy, "roboty odprawowała i Pismo Święte czytała, o tajemnicach i rzeczach
niebieskich rozmyślając. Stolik ten, tablicę tę, łzami swemi świętymi skrapiała i poświęcała, a gdy
posiłku było potrzeba, przy nim używała pokarmu".
Na tej desce cyprysu, którą sam Jezus, przybrany syn ubogiego cieśli, miał ręką
wszechmocną na prosty stół dla matki wyciosać, dając nam przykład pracy, malarz święty twarz
Bogarodzicy z synaczkiem na ręku wyraził dla pobożnych niewiast jerozolimskich. Obraz w ciągu
wieków przechodził rąk wiele, nim się do Polski dostał. Miała go sobie objawiony cesarzowa
Helena (gdy i w zburzeniu Jeruzalem przez Tytusa cudownie ocalał) i uwiozła go z sobą do
Konstantynopola. Irena ocaliła go od wściekłej zajadłości ikonoklastów. Nicefor cesarz nareszcie
uczynił z niego ofiarę Karolowi Wielkiemu. Później wizerunek ten towarzyszył w jego wyprawach;
lecz jak przyszedł od tego podbójcy Słowian do słowiańskiego na Rusi księcia, Bóg to wie jeden.
Znajdujemy go później w ręku Władysława, księcia opolskiego, wedle podania w Bełzie.
Częstochowa, późniejsza tej relikwii strażniczka, która miała Polsce Patronkę zachować,
była naówczas niewielką osadą w pobliżu potężnego Olsztyna. Olsztyn, dzieło ręki ludzkiej, dziś w
gruzach i upadku; dojrzysz go z wieży szczerbami murów rozsypanych ciemniejącego w dali.
Częstochowa, pobożności wieków córka, przeżywa jego ruinę, coraz się wyżej podnosząc. W
czternastym, zdaje się, wieku miejsce to silniej wzrosnąć musiało, znaczniejsza utworzyła się tu
osada, a Władysław Opolski, który niespokojne posiadanie Rusi zamienił w roku 1377 na księstwo
Dobrzyńskie, Bydgoszcz, ziemię Wieluńską i starostwo Olsztyńskie, pierszym był twórcą przyszłej
wielkości świętego miejsca.
Na zamku w Bełzie Władysław oblężony został przez Tatarów, ów bicz Boży na
słowiańskie ziemie, którego chłosta wyrobić miała w ludach rycerskiego ducha, męstwo i siły na
przyszłość. Najście tatarskie było gwałtowne, niespodziane i zastało księcia z garścią ludzi,
bezsilnego, więcej rachującego na pomoc Bożą, niż na odwagę załogi. Obraz był naówczas w
domowej księcia kapliczce; przed nim padł na twarz z rzewnymi modły, błagając o ratunek,
Władysław. Gdy na modlitwie klęczy, a załoga, jak może, opiera się jeszcze tatarskiej nawale,
strzała poganina brzękła oknem kaplicy, świsnęła nad głową księcia i uwięzła w szyi obrazu. Na
widok tego świętokradztwa, którego ślady nosi deska do dziś dnia, książę ze łzami zawołał o
pomstę do Boga. I oto burza z gromami i wichrem ogromnym przyszła w odsiecz oblężonym;
popłoch się wszczął między oblegającymi; załoga, wsparta piorunami i ciemnością, wyskoczyła,
księcia mając na czele. Tatarzy uciekli rozbici. Po tym zwycięstwie nad niewiernymi Władysław,
cudu pamiętny, obraz chciał uwieźć z sobą na Śląsk do Opola, ale objawienie we śnie wskazało mu,
by go Częstochowie zostawił.
W roku 1382 wizerunek święty stanął na miejscu przeznaczenia i oddany został straży
paulinów, zakonu w Węgrzech z pobożności i gorliwości wsławionego. Wśród rozległej
płaszczyzny, którą przepływa Warta dążąc ku Odrze, na wzniosłej skalistej górze, panującej
szerokiej okolicy, pobudowano pierwsze domostwa dla zakonników, a stary kościółek, już tu
istniejący, opromienił się nową świętością i stał zarodem gmachów, które wieki powolnie wznosić
miały.
Paulini, zakon zwany "braćmi śmierci", mieli sobie nadane niektóre wsie w okolicy,
czynsze, dziesięciny i dochody z młynów i miodów. Po śmierci króla Ludwika Olsztyńskie
Starostwo z Częstochową powróciło do Polski, choć nierychło. Władysław Jagiełło był z królów
naszych pierwszym dobroczyńcą tego miejsca. Paulinom dodano Częstochowę Starą, kilka wsi
bliższych i roczny dochód z czynszów miejskich. Uwolniono klasztor od ciężkich naówczas
obowiązków podejmowania własnym kosztem urzędników i posłów. Pobożny Jagiełło w lat
kilkadziesiąt później ponowił swoje nadania, gdyż już sława częstochowskiego obrazu, rozszerzając
się coraz głośniej, nie tylko z Polski, ale z sąsiedniego Śląska, Moraw, Prus i Węgier, zwabiała
tysiące pielgrzymów.
Jak niegdyś za Chrobrego lud jeszcze, świeżo z pogańskiego błędu do wiary przyszedłszy,
zdjęty chciwością, napadał na świeżo założoną pustelnię, o bryle złota w niej posłyszawszy, tak i tu
znowu mnogość ofiar, rozgłos skarbów wznieciły w ludziach zarażonych niewiarą husytów, a
niewiele pojmujących świętości, żądzę rabunku i łupieży. Nieszczęściem, swoi to nawet, pod
imieniem husytów ukryci, zebrawszy włóczęgów i rabusiów z pogranicznych krajów, byli
sprawcami tego napadu na Częstochowę. Niejaki Jakub Nadobny z Rogowa Działosza, Jan
Kuropatwa z Łańcuchowa Śreniawita i inni jacyś, zebrawszy ciurów ze Śląska, Czech i Moraw, w
sam dzień Wielkiej Nocy wpadli na Jasną Górę, nieobronną wówczas jeszcze i stojącą otworem, bo
nie obawiającą się napaści, tak ją zdawała się świętość obrazu osłaniać. Szukali oni skarbów, a
znaleźli to tylko, co pobożność w ofierze złożyła na ołtarzu: kielichy, krzyże, blachy okrywające
cyprysową tablicę i poświęcone naczynia kościelne. Jęli się więc tego rabusie i sam nawet obraz, z
ołtarza wydarłszy, unieśli, zapewne dla bogatych jego sukni, których zerwać nie mogli; chcąc odbić
blachy, szablami i rapirami cięli kilkakroć starożytny wizerunek, ale nie mogąc tego dokonać, choć
połamali deskę, rzucili ją i uciekli. Zbrodnia ta ukryć się nie mogła; dwaj naczelnicy i z nimi
spólnicy ich w więzieniu lub pod mieczem życie skończyli.
Podanie mówi, że świętokradcy, wielkością swej zbrodni przejęci, jakby obłąkani, czy to dla
ciężaru, jakim cudowny obraz, na wóz rzucony, od porwania się bronił, czy z innego powodu, o
ziemię nim cisnąwszy, rozłupali go między Krowodrzą a Dźbowem, a sami w większej części nagłą
śmiercią poginęli. Zakonnicy, ochłonąwszy z przestrachu, biegli zapewne szukać śladu złoczyńców,
gdy natrafili na obraz w błocie leżący i strzaskany. Dla obmycia świętego wizerunku wytrysło
źródło, gdzie później stanął kościółek św. Barbary. Na próżno starano się cięcia mieczów i ślady
uderzeń zamalować; pozostały one na świadectwo występku wiekuiste, stokroć zakryte, zawsze na
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

slaveofficial.keep.pl