- W Boga - wierze. Natomiast nie bardzo wierzę w to, co ludzie mówią o Bogu.

Józef Conrad-Korzeniowski, Lord Jim, oprac. Zdzisław Najdern, BN II/188

WSTĘP

           wydany w ostatnim roku XIX wieku

           stanowi twórcze nawiązanie do tradycji sięgających daleko poprzez średniowieczny epos rycerski, aż do antycznej poezji

I   Życie Conrada

·         urodził się w Berdyczowie na Ukrainie – 3 XII 1857 r., przy chrzcie otrzymał imiona Józef Teodor Konrad; ojciec Apollo – dramatopisarz, poeta, działacz niepodległościowy, w 1861 r. współorganizował zalążek późniejszego podziemnego Rządu Narodowego. Apollo został aresztowany i zesłany z rodziną w głąb Rosji. Matka Józefa zmarła, a ojca i jego ze względu na zły stan zdrowia zwolniono. Wyjechali najpierw do Lwowa, a później do Krakowa. Po śmierci ojca opiekował się nim wuj – Tadeusz Bobrowski.

·         13 X 1874 wyjeżdża do Francji, aby pracować jako marynarz. W 1878 zaciągnął się na statek angielski; dyplom kapitański otrzymał w 1886 r. i w tym samym roku uzyskał obywatelstwo brytyjskie.

Polskę odwiedził dwukrotnie: w 1890 i w 1893 roku. W 1890 przyjął posadę w Kongo belgijskim, po kilku miesiącach zrezygnował z pracy; ciężko chory wrócił do Anglii.

·         ostatni raz służył na statku w 1894 roku. Wkrótce potem zmarł Tadeusz Bobrowski, po którym otrzymał spadek. Wówczas to postanowił poświęcić się pisarstwu.

Pierwszą powieść rozpoczął w 1889 r., a ukończył 5 lat później. Było to Szaleństwo Almayera, ogłoszone w 1895 roku pod pseudonimem Joseph Conrad

·         24 III 1896 r. ożenił się z Angielką – Jersie George (23 lata); miał z nią dwóch synów. Przez resztę życia mieszkał w Anglii. Do 1913 r. borykał się z trudnościami materialnymi, ponieważ jego powieści i nowele, wysoko oceniane przez znawców, nie cieszyły się dużym uznaniem czytelników. Pisał powoli, z wysiłkiem, podupadał na zdrowiu, miał sile skłonności do depresji psychicznych.

·         ogłosił 13 powieści, 28 nowel, 3 tomy szkiców i wspomnienia. W 1914 roku odwiedził Polskę, gdzie zastał go wybuch wojny. W późniejszych latach zabierał wielokrotnie głos w sprawach polskich. Ogłosił obszerny szkic Zbrodnia rozbiorów.

·         zmarł na atak serca 3 VIII 1924 r. w Bishopsbourne, pochowany został w Canterbury, gdzie na grobie wyryto nazwisko w polskim brzmieniu. Po jego śmierci wydano tom szkiców i 2 niedokończone powieści.

II   Twórczość Conrada: ogólny rzut oka

TRADYCJE KULTUROWE

·         hasło postępu, niechętny cywilizacji miejskiej, wrogi kapitalizmowi i władzy, rozmiłowany w swobodzie, wrażliwy na piękno;

·         problemy odwagi, odpowiedzialności za innych, przyjaźni, dbałości o dobre imię, wyczulony na punkcie reputacji

·         hierarchia wartości – dominuje tu ideał obowiązku, wierności, honoru, pracy i godności

TRADYCJE I PROGRAM LITERACKI

·         nawiązuje do realizmu francuskiego, tzn. do Flauberta, Monpassanta, do polskiej literatury romantycznej, Turgieniewa, Dostojewskiego (nienawidził go Conrad);

·         uważał sprawy za ważniejsze od bohaterów;

·         utwory mogą być pobudką do wyobraźni, wzruszeń, przemyśleń;

·         swój program literacki zawarł w Przedmowie do Murzyna z załogi «Narcyza»; mówi się o nim „impresjonistyczny”

·         Conrad chciał docierać w sztuce do tego, co istotne, do prawdy ukrytej pod pozorami, pod powierzchnią doznań, poza gąszczem faktów, do prawdy „wielorakiej i jedynej”;

·         działały na niego 2 bodźce: artystyczny i problemowy

·         wczesne powieści:

1.      Szaleństwo Almayera – 1895 r.

2.      Wyrzutek – 1896 r.

3.      Murzyn z załogi „Narcyza” – 1897 r.

4.      Lord Jim – 1898 r.

·         powieści Conrada po Lordzie Jimie

1.      Nostromo – 1904 r.

2.      Tajny agent – 1907 r.

3.      W oczach Zachodu – 1911 r.

4.      Zwycięstwo – 1915 r.

5.      Smuga cienia – 1917 r.

6.      Ocalenie – 1919 r.

III Powstanie Lorda Jima

KRYZYS TWÓRCZY

·         nie znamy daty rozpoczęcia przez Conrada Lorda Jima, stało się to najprawdopodobniej w kwietniu 1898 r., po wielomiesięcznym kryzysie twórczym, po atakach depresji. Zmagał się z trudnościami od połowy stycznia 1897 roku;

·         dręczyła go niepewność celu, poczucie życiowego zagubienia

TUAN JIM

·         najpierw opowiadanie nosiło tytuł Jim: a Sketch (Jim: Szkice), dodaje później Tuan;

„MŁODOŚĆ” I MARLOW

·         pierwszy wyraźnie autobiograficzny utwór Conrada i tu po raz pierwszy pojawia się Marlow, Charles Marlow – narrator Jądra ciemności, Lorda Jima i Gry losu;

Marlow jest nie tylko świadkiem, ale też współbohaterem akcji, odtwarza z pamięci fakty, albo wywiaduje się o nie – szuka informacji, a jednocześnie interpretuje je, wciąga w to samo czytelnika;

·         Marlow był jakby wcieleniem Conrada, za jego pośrednictwem Conrad wchodził do angielskiej społeczności. Marlow był tworem wobec tego Conrad mógł mieć do niego dystans. Przy pomocy bohatera – narratora wydobył się z kryzysu twórczego;

NOWE TRUDNOŚCI Z OCALENIEM

·         powieść miała się niebawem ukazywać w odcinkach, pieniędzy brakowało a Conrad nie mógł pisać. W sierpniu i we wrześniu był na skraju załamania;

PENT FARM I FORD MADOX HUEFFER

·         Conrad postanowił nawiązać współpracę autorską z młodszym od siebie o 16 lat Fordem Madox’em Huefferem; przedmiotem współpracy miały być 2 powieści, planowane lub częściowo już napisane przez Hueffera;

·         26 X 1898 r. Conradowie przenieśli się do wiejskiego domu Pent Farm;

·         Hueffer nie wziął udziału w pracy nad Jądrem ciemności, Lordem Jimem i Tajfunem, ale był dla autora cenną podporą psychiczną;

POZWÓJ NOWELI W POWIEŚCI

·         praca nad Lordem Jimem miał się posuwać bardzo nierównomiernie, w lecie i jesienią 1898 r. Conrad miał nadal pisać Ocalenie, porzucił te próby dopiero w grudniu na rzecz opowiadań. Najsłynniejszym było Jądro ciemności (skończone 6 II 1899 r.)

·         Lord Jim zaczął się ukazywać pod tytułem Lord Jim: Szkic w październikowym numerze „Blackwood’s Magazine”.

IV Źródła powieści

·         zakres materiałów był bardzo szeroki

·         miała miejsce katastrofa statku, który wypłynął 19 VII 1880 roku; oficerami byli Europejczycy, a załogę stanowili Malajowie; był sztorm, statek zatonął, ocaleni dostali się na inny statek itp.

·         Radża James Brook jako wzór Jima; być może wzorem był też Jim Lingard (młody Anglik, agent handlowy)

·         Patusan umieszczony jest w Atjeh na północno-zachodnim krańcu Sumatry;

·         wszystkie imiona własne i nazwy miejsc pochodzą z innych utworów;

·         zasadniczą rolę w kształtowaniu scenerii odegrały 4 pobyty autora na Dalekim Wschodzie;

V Budowa powieści

NARRATORZY

·         narracja auktorialna – wypowiedzi narratora o bohaterstwi Jima;

·         narrator podstawiony tzn. Marlow, tworzy się struktura wielopiętrowa

1.      tekst odautorski (auktorialny)

2.      narracja Marlowa

3.      przytoczona relacja

4.      zacytowana wypowiedź

·         porządek chronologiczny:

1.      Udział Steina w rewolucji w 1848 roku i jego późniejsze przygody na wyspach Archipelagu Malajskiego.

2.      Jim synem wiejskiego proboszcza anglikańskiego; wyrusza na morze.

3.      Jim na statku szkolnym.

4.      Jim pierwszym oficerem; jego wypadek.

5.      Jim w szpitalu we wschodnim porcie.

6.      Jim pierwszym oficerem na „Patnie”.

7.      Wyruszenie „Patny” i jej spokojny rejs.

8.      Tajemniczy wypadek parowca.

9.      Reakcje oficerów i załogi „Patny”.

10.  Jim skacze do łodzi ratunkowej.

11.  Jim w łodzi z pozostałymi uciekinierami.

12.  „Avondale” spotyka łódź i zabiera rozbitków na pokład.

13.  Francuska kanonierka napotyka „Patnę” i odholowuje ja do portu.

14.  Marlow spotyka na nadbrzeżu rozbitków.

15.  Marlow rozmawia z mechanikiem „Patny” o różowych ropuchach.

16.  Dochodzenie sądowe.

17.  Marlow rozmawia z Jimem.

18.  Marlow spotyka Chestera, który chce zaproponować Jimowi pracę.

19.  Dalsze rozmowy Chestera z Jimem i  ich rozstanie.

20.  Kapitam Brierly popełnia samobójstwo.

21.  Jim pracuje u Denvera, przyjaciela Marlowa.

22.  Jim pracuje jako akwizytor u Ergströma i Blake’a; Marlow go odwiedza.

23.  Jim pracuje u babci Yuckers.

24.  Jim pracuje u De Jongha; odwiedza go Marlow.

25.  Marlow rozmawia z porucznikiem francuskiej kanonierki.

26.  Marlow odwiedza Steina i rozmawia z nim o Jimie.

27.  Stein daje Jimowi pracę w Patusanie i swój srebrny pierścień.

28.  Jim rozstaje się z Maslowem i wyrusza do Patusanu.

29.  Jim przybywa do Patusanu, dzieje się to około po 4 latach od wypadku.

30.  Jim ucieka z częstokołu radży i znajduje schronienie u Doramina.

31.  Jim mieszka u Corneliusa.

32.  Spiski na życie Jima.

33.  Dziewczyna ratuje życie Jimowi.

34.  Klejnot i Jim wyznają sobie miłość.

35.  Jim zdobywa warownię Szarifa Alego i władzę nad Patusanem.

36.  Bob Santon topi się ratując przerażoną dziewczynę.

37.  Marlow rozmawia z Jonsem o samobójstwie Brierly’ego.

38.  Po 2 latach pobytu Jima w Patusanie, Marlow rozmawia z holenderskim urzędnikiem o „klejnocie”.

39.  Marlow odwiedza Jima w Patusanie.

40.  Niepowodzenia Browna.

41.  Brown kradnie hiszpański szkuner.

42.  Brown napada na Patusan.

43.  ...