[ Pobierz całość w formacie PDF ]

JAN KASPROWICZ

KRZAK DZIKIEJ RÓŻY              1898

 

WIERZYŁEM ZAWSZE W ŚWIATŁA MOC

 Wierzyłem zawsze w światła moc,

Władnącą nad mrokami,

A przecież nieraz wiarę tę

Gorzkimi zlewam łzami.

I wstaje z morza gorzkich łez

Zjawisko wnet olbrzymie,

Nachyla ku mnie smutną twarz,

A Rozpacz mu na imię.

Nachyla ku mnie bladą skroń,

Źrenicą wabi ciemną,

Zamyka w uścisk, ach! i świat

Zamyka razem ze mną.

 

W CIEMNOŚCI SCHODZI MOJA DUSZA

 W ciemności schodzi moja dusza,

W ciemności toń bezdenną,

Pól Elizejskich już nie widzi,

Zawisła nad Gehenną.

W górze nad losem mojej duszy

Boleje anioł biały,

A tutaj szyki potępieńców

Szyderczo się zaśmiały.

Szydzą z mej duszy potępieńce,

Że cząstka jasnej mocy,

Co rodzi słońca, nie ma władzy,

By złamać berło nocy.

 

KRZAK DZIKIEJ RÓŻY W CIEMNYCH SMRECZYNACH

 I

W ciemnosmreczyńskich skał zwaliska,

Gdzie pawiookie drzemią stawy,

Krzak dzikiej róży pąs swój krwawy

Na plamy szarych złomów ciska.

 

U stóp mu bujne rosną trawy,

Bokiem się piętrzy turnia śliska,

Kosodrzewiny wężowiska

Poobszywały głaźne ławy...

 

Samotny, senny, zadumany,

Skronie do zimnej tuli ściany,

Jakby się lękał tchnienia burzy.

 

Cisza... O liście wiatr nie trąca,

A tylko limba próchniejąca

Spoczywa obok krzaku róży.

 

II

Słońce w niebieskim lśni krysztale,

Światłością stały się granity,

Ciemnosmreczyński las spowity

W bladobłękitne, wiewne fale.

 

Szumna siklawa mknie po skale,

Pas rozwijając srebrnolity,

A przez mgły idą, przez błękity,

Jakby wzdychania, jakby żale.

 

W skrytych załomach, w cichym schronie,

Między graniami w słońcu płonie,

Zatopion w szum, krzak dzikiej róży...

 

Do ścian się tuli, jakby we śnie,

A obok limbę toczą pleśnie,

Limbę, zwaloną tchnieniem burzy.

 

III

Lęki! wzdychania! rozżalenia,

Przenikające nieświadomy

Bezmiar powietrza!... Hen! na złomy,

Na blaski turnie, na ich cienia

 

Stado się kozic rozprzestrzenia;

Nadziemskich lotów ptak łakomy

Rozwija skrzydeł swych ogromy,

Świstak gdzieś świszcze spod kamienia.

 

A między zielska i wykroty,

Jak lęk, jak żal, jak dech tęsknoty,

Wtulił się krzak tej dzikiej róży.

 

Przy nim, ofiara ach! zamieci,

Czerwonym próchnem limba świeci,

Na wznak rzucona świstem burzy...

 

IV

O rozżalenia! o wzdychania!

O tajemnicze, dziwne lęki!...

Ziół zapachniały świeże pęki

Od niw liptowskich, od Krywania.

 

W dali echowe słychać grania:

Jakby nie z tego świata dźwięki

Płyną po rosie, co hal miękki

Aksamit w wilgną biel osłania.

 

W seledyn stroją się niebiosy,

Wilgotna biel wieczornej rosy

Błyszczy na kwieciu dzikiej róży.

 

A cichy powiew krople strąca

Na limbę, co tam próchniejąca

Leży, zwalona wiewem burzy...

 

 

O BOHATERSKIM KONIU I WALĄCYM SIĘ DOMIE [1906]

 

BALLADA O BOHATERSKIM KONIU

 Panie i Panowie!

Oto koń, na którym sir Raleigh Haywards zwycięskim dowodził pułkiem przeciwko zbuntowanemu chłopstwu  w Transwalu.

Żołnierze Jej Królewskiej Mości guziki mają błyszczące.

Jadał cukier z ręki generałowej, szczególną obdarzającej łaską jego pana, a słynna z piękności miss Ellen zaplatała  mu grzywę w wstążki, nabyte w znanym z doborowych towarów magazynie J. M. Freebody & Debenham na Wigmorestreet 44 (czterdzieści i cztery!).

Był czas, że koń ten złociste nosił podkowy.

Na głos surmy uderzał nimi o ziem, parskając niecierpliwie i gryząc uździenicę, albowiem nie mógł się doczekać  chwili, w której się rzuci na wroga.

Żołnierze Jej Królewskiej Mości guziki mają błyszczące.

W takt orkiestry wracając po odniesionym tryumfie do miasta, szedł jak baranek: spokojny był o przyszłość kraju.

Najadł się owsa i nie brykał: w wojennej tylko wrzawie rwał się ten koń bohaterski i pienił, jakby chciał wieszczym krzyczeć głosem, iż życie jest tylko drogą do wspaniałej śmierci.

Żołnierze Jej Królewskiej Mości guziki mają błyszczące.

Ta łagodność jego, stosowana w odpowiedniej godzinie, sprawiała, że równie bohaterski i w odpowiedniej godzinie równie łagodny pułkownik dał go pod wierzch swej niedawno zaślubionej żonie, jak wiadomo, bogatej córce właściciela kantoru wymiany b. p. sir Izaaka Hanfstaengla.

Dosiadała go pani pułkownikowa i o jutrzni, po snach niespokojnych, pędziła ku parkom, ranną zlanym rosą, gdzie  woda w szerokim srebrzy się korycie, gdzie - Żołnierze Jej Królewskiej Mości guziki mają błyszczące - trawa jako aksamit ściele się pod stopy zabłąkanego wędrowca; gdzie - Żołnierze Jej Królewskiej Mości guziki mają błyszczące - potężne konary dębów tajemniczym szepcą pogwarem   pieśń o nieskończoności.

Uwiązany do odwiecznego pnia ogryzał krzak berberysu, a subtelna jeźdźczyni wczytywała się w "Dziewicę jeziora".

Ale niestety! Znikome jest szczęście ludzkie, a jeszcze znikomsze byłoby szczęście końskie, gdyby nie cudotwórczy postęp, który dla wyprostowania złamanych duchów stworzył tę instytucję.

Błogosławionej pamięci sir Izaak Hanfstaengl pofałszował weksle i umarł z zgryzoty -

Tragedia chodzi po świecie z zakwefionym obliczem -

Żołnierze Jej Królewskiej Mości guziki mają błyszczące -

Pułkownik, który według zasługi powinien był zostać księciem Johannisburgu lub wicekrólem Indii, zgrał się na  giełdzie i ogłosił bankructwo.

Bohaterskiemu koniowi oderwano podkowy i stopiono je na złoto, a gdy zabrakło owsa, oddali go za bezcen - wychudły był i melancholijny - pod biczysko pospolitego rozwoziciela jarzyn.

I tum go odkrył.

Znałem jego przeszłość, bo któż z nas miałby odwagę się przyznać, że nie jest świadom dziejów ojczystych?!

Nie mogłem dopuścić, aby tak zmarniał haniebnie, on, ten koń nad konie - o nie! ten rumak nad rumaki, który przy dźwięku surm nieustraszenie szedł na nieprzyjaciela -

Żołnierze Jej Królewskiej Mości guziki mają błyszczące.

On, który nieomal wieszczym krzyczeć mógł głosem, że życie jest tylko drogą do wspaniałej śmierci.

Powiedziałem sobie: Niech służy nadal sprawie publicznej, i wróciłem go społeczeństwu.

Za chwilę, pod szpicrutą miss Jane Woodrow, będzie jak dawniej, na polu bitwy, ponadmiar wysokie brał przeszkody; jak uskrzydlony, przebijać się będzie przez cztery obręcze na raz, zręcznie wyrzucanymi kopyty o! .tych szklanych nie   uszkodzi baniek.

A kiedy nadejdzie ostateczna jego pora -

Tragedia chodzi po świecie z zakwefionym obliczem -

Panie i panowie!

Panowie i panie!

Raczcie mi wierzyć:

Nie oddam go pod nóż prywatnego hycla, ale skórę zedrze zeń oprawca municypalny, a może nawet uda mi się przekupić głównego rakarza państwa; wspomnienie pośmiertne pojawi się w dziennikach, krajowych jako i zagranicznych, a wy, obywatele, składajcie już dzisiaj grosz do grosza, aby ta chwila nie spadła na nie przygotowanych, abyśmy godny wznieśli mu pomnik, z jaśniejącym na froncie napisem:

BOHATERSKIEMU KONIOWI
WDZIĘCZNA OJCZYZNA

Żołnierze Jej Królewskiej Mości guziki mają błyszczące.

 

 

KAZIEMIERZ PRZERWA – TETMAJER

SERIA PIERWSZA 1891

 KONAJ, ME SERCE...

 Konaj, me serce - - po co żyć ci dalej?

Żadne z twych pragnień nigdy się nie iści - -

wrze j, aż cię ogień wewnętrzny przepali,

i uschnij, na kształt oderwanych liści.

 

Milcz i umieraj. Ileżeś to razy

zadrgało próżno; klątwy ileżkrotne

na twe szalone rzucałeś ekstazy,

i znów milczało - - dumne i samotne.

 

Ale tej nocy posępnej i sennej

nie zdołasz milczeć, szał buntu cię zrywa,

z milczenia twego powstajesz Gehenny,

na ustach twoich drga klątwa straszliwa...

 

Gdyby ta klątwa zmieniła się w gromy,

skały się skruszą i spłomieni morze,

zadrży sklep niebios wiecznie nieruchomy,

gwiazdy zeń runą w przepaść...

 

W OLIWNYM GAJU...

 W oliwnym gaju, gdzie pachną jaśminy,

perłowe lilie i szkarłatne róże,

nad cichym morzem barwy złotosinej

od słońca, co się paliło w lazurze,

dzieło od bogów natchnionego dłuta,

Afrodis stała z marmuru wykuta.

 

Naga, z uśmiechem boskim, na pół senna,

czysta, jak kiedy z wód wytrysła piany,

stała wieczyście pogodna, kamienna,

a marmur w słońcu lśnił bladoróżany...

Jej piękna w ludzkim nie wyrazić słowie,

jej pięknu sami dziwią się bogowie...

 

Oliwnym gajem w miedzianej zbroicy,

ku morskim brzegom grecki młodzian kroczył,

włócznię z jaworu kołysał w prawicy,

z hełmu się kity długi strumień toczył;

widna mu z oczu i z ciała postawy

odwaga, siła i dumna chęć sławy.

 

Na bój szedł straszny... Jako sępów stado

napada gniazdo śmiałego sokoła:

tak Pers, ogromną ruszywszy gromadą,

Peloponezu chce zagarnąć sioła -

ale napotka mężne Grecji syny,

okute tarcze, ostre rohatyny.

 

 On naprzód z roty wystąpił orężnej,

aby zobaczyć, czy na morzu w dali

perskich okrętów nawały potężnej

nie widać pysznie płynącej po fali,

jak łabędź, co się skrzydlaty kołysze -

opodal idą jego towarzysze.

 

Oto po morzu, jak chmury po stropie,

śmierć przynoszące nawy Persów płyną;

tłum wielki, zbrojny i w łuki, i w kopie,

nieprzeliczony, jak gwiazdy w noc siną,

gdy miesiąc srebrny nie świeci na nowiu,

a od gwiazd rojno na niebios pustkowiu.

 

Lecz jako zorza krwawo powstająca

spędza ze stropu nocy złote błyski:

tak Grecja, sławą podobna do słońca,

rozproszy wroga ostrymi pociski.

Ares na walkę powiedzie ich zgubną,

da laur tryumfu lub śmierć wiecznie chlubną...

 

Pójdźcie, najeźdźcy! On pierwszy umoczy

w krwi waszej dziryt!... Chciałby biec przez fale!...

Wtem rozognione uderzył mu oczy

marmur, na słońcu błyszczący wspaniale...

I wszystka krew w nim płomieniem zażegła,

z żył mu się w serce stoczyła i zbiegła.

 

W hymnie wspaniałym czarowna przyroda

wielbiła piękność bóstwa niezrównaną,

śpiewa ją morza szafirowa woda,

śpiewa ją niebo i barwą różaną

śpiewają kwiaty... Bóstwo śnieżnołone

stoi zaklęte w marmur, uwielbione...

 

I Grek odrzucił swój dziryt stalony,

zerwał hełm z czoła długą zdobny kitą:

żądzą płomienną miłości palony

krzyknął, przed boską stojąc Afrodytą:

"- Za jeden uścisk twój, bogini złota,

zapłacę chwałą mojego żywota!..."

 

I dziw!... Ożywia się posąg kamienny,

usta rumienią, oko blaskiem pała,

łono faluje i z zadumy sennej

bogini budzi się różowobiała...

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

 

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 

A jego bracia milczący leżeli

na piersiach wrogów i na piersi krwawej...

Bogini piękna nie wyrazić w słowie;

jej pięknu sami dziwią się bogowie.

 

SERIA DRUGA 1894

 

KONIEC WIEKU XIX

 Przekleństwo?... Tylko dziki, kiedy się skaleczy,

złorzeczy swemu bogu, skrytemu w przestworze.

Ironia?... Lecz największe z szyderstw czyż się może

równać z ironią biegu najzwyklejszych rzeczy?

 

Wzgarda... lecz tylko głupiec gardzi tym ciężarem,

którego wziąć na słabe nie zdoła ramiona.

Rozpacz?... Więc za przykładem trzeba iść skorpiona,

co się zabija, kiedy otoczą go żarem?

 

Walka?... Ale czyż mrówka rzucona na szyny

może walczyć z pociągiem nadchodzącym w pędzie?

Rezygnacja?... Czyż przez to mniej się cierpieć będzie,

gdy się z poddaniem schyli pod nóż gilotyny?

 

Byt przyszły?... Gwiazd tajniki któż z ludzi ogląda,

kto zliczy zgasłe słońca i kres światu zgadnie?

Użycie?... Ależ w duszy jest zawsze coś na dnie.

co wśród użycia pragnie, wśród rozkoszy żąda.

 

Cóż więc jest? Co zostało nam, co wszystko wiemy,

dla których żadna z dawnych wiar już nie wystarcza?

Jakaż jest przeciw włóczni złego twoja tarcza,

człowiecze z końca wieku?... Głowę zwiesił niemy.

 

EVVIVA L'ARTE!

 Eviva l'arte! Człowiek zginąć musi -

cóż, kto pieniędzy nie ma, jest pariasem,

nędza porywa za gardło i dusi -

zginąć, to zginąć jak pies, a tymczasem,

choć życie nasze splunięcia niewarte:

evviva l'arte!

 

Eviva l'arte! Niechaj pasie brzuchy

nędzny filistrów naród! My, artyści,

my, którym często na chleb braknie suchy,

my, do jesiennych tak podobni liści,

i tak wykrzykniem; gdy wszystko nic warte,

evviva l'arte!

 

Evviva l'arte! Duma naszym bogiem,

sława nam słońcem, nam, królom bez ziemi,

możemy z głodu skonać gdzieś pod progiem,

ale jak orły z skrzydły złamanemi -

więc naprzód! Cóż jest prócz sławy co warte?

evviva l'arte!

 

Evviva l'arte! W piersiach naszych płoną

...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

slaveofficial.keep.pl