- W Boga - wierze. Natomiast nie bardzo wierzę w to, co ludzie mówią o Bogu.
Jadwiga Kowalczykowa (Kształcenie językowe)Kształcenie językowe. Teoria dla praktyki
JĘZYK, JĘZYKOWZNAWSTWO, DYDAKTYKA JĘZYKA, KSZTAŁCENIE JĘZYKOWE
Od czasów de Saussure’a mówiąc o języku odróżnia się system od jego konkretnych realizacji. Zainteresowanie klasycznej lingwistyki koncentrują się na pierwszym obszarze. Rozwijające się współczesne dyscypliny pograniczne: socjolingwistyka, etnolingwistyka, psycholingwistyka, pragmalingwistyka zwracają się ku drugiej sferze. Podobne stanowisko cechuje dydaktykę językową. Znamionuje ją też stawianie swoistych, praktycznych celów, o charakterze edukacyjnym. Poznanie zostaje zatem podporządkowane nauczaniu. Dydaktyka języka ( metodyka jego nauczania) szuka przede wszystkim optymalnych rozstrzygnięć kwestii dla siebie podstawowych: czego i jak uczyć. Pierwsza odnosi się do treści, druga do metod.
Pomiędzy lingwistyką a dydaktyką językową ( uważaną za jedną z dziedzin lingwistyki stosowanej) istnieje naturalna więź. Przejawia się ona w przekładaniu podstawowych zagadnień współtworzących przedmiot nauki na komponenty treści nauczania ( adaptacja, transformacja, selekcja).
Pomiędzy obu dziedzinami zachodzą też różnice wynikające z podejścia do języka, zaznaczają się one w sferze celów i interpretacji tych samych zjawisk ( dydaktyka językowa traktuje mówienie i pisanie jako działanie oraz dające się rozwinąć i doskonalić umiejętności, traktuje język funkcjonalnie).
Konkluzja → dydaktyka językowa tworzy POMOST pomiędzy nauką a praktyką, pomiędzy lingwistyką a polonistyką szkolną.
Koncentrując się na doskonaleniu sprawności, poświęca uwagę sposobom i metodom, konkretnym ćwiczeniom, sprzyjającym nabywaniu wprawy. Uwzględnia działania ucznia i nauczyciela. Nie jest to jednak dziedzina „czysta”, jest niejednorodna i charakteryzuje ją pluralizm.
Obok zagadnień kanonicznych: nauczanie ortografii, składni, dobrego stylu, władania różnymi formami wypowiedzi pisanych i mówionych, etc., dydaktyka językowa reaguje na bieżące sprawy: kłopoty w mówieniu i pisaniu, wynikające z dysfunkcji: dysleksji i dyslalii ( Dla niewiedzącychJ: Dyslalia to fachowe określenie wad wymowy. Polegają one na realizacji fonemów niezgodnie z ustaloną przez zwyczaj społeczny normą w danym języku), trudności w czytaniu ze zrozumieniem, a także problem nauczania integrującego.
Tak jak i cała polonistyka szkolna, również teoria kształcenia językowego uzyskała ramę komunikacyjną i wymiar funkcjonalno- pragmatyczny. Jej płaszczyzną odniesienia jest tekst, została zanurzona w kulturze.
KSZTAŁCENIE JĘZYKOWE NA TLE KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO
Słowo kształcenie budzi tradycyjne skojarzenia: nabywanie wiedzy ogólnej lub specjalistycznej, pod cudzym, lub własnym kierunkiem...
Dzisiaj żąda się by wiedza była przydatna w życiu, by przyczyniała się do zdobywania umiejętności. Wiedza powinna więc bezpośrednio lub pośrednio przyczyniać się do działania. Stąd też za cel ostateczny nauczania to cel praktyczny, dotyczy to również kształcenia językowego ( dlatego też tendencja do redukowania niektórych jego tradycyjnych składników tj. gramatyka, na rzecz pragmatyzmu i aspektu komunikacyjnego).
KSZTAŁCENIE JĘZYKOWE W ŚWIETLE PODSTAWY PROGRAMOWEJ
O charakterze, punktach ciężkości, a także o sposobach realizacji kształcenia językowego rozstrzyga wiele czynników:
· ogólna koncepcja edukacji szkolnej
· najnowsze poglądy i badania lingwistyczne
· ogólne potrzeby społeczne
Odzwierciedlają się one w dokumentach o funkcji regulującej, tego rodzaju dokumentem jest Podstawa programowa ( dokument ogólny, bo szczegółowe niestetyż muszą tworzyć sami nauczyciele w nauczycielskich programach autorskichL). Dokument ten jednak zawiera stwierdzenia, postulaty i zalecenia wskazujące preferencje i postulaty; dominuje aspekt praktyczny, język zaś jest traktowany instrumentalnie. Zalecenia programowe dla każdego ze szczebli edukacyjnych, które uwzględnia nauczanie przedmiotowe, zostały poprzedzone tekstem wprowadzającym ( nieznacznie tylko modyfikowanym):
Człowiek zdobywa wiedzę przede wszystkim poprzez język. Nauczanie języka ojczystego tworzy fundament ogólnego rozwoju ucznia, jest pomocą w kształtowaniu osoby ucznia, stanowi główny punkt odniesienia całej edukacji szkolnej - wychowania i kształcenia. Za rozwój języka w mowie i piśmie (w tym za zasób pojęć, ortografię i estetykę zapisu) odpowiedzialni są wszyscy nauczyciele niezależnie od posiadanej specjalności. ( Dziennik Ustaw nr 14, Warszawa 1999). Cytat ten uwypukla zarówno znaczenie języka, jak i jego kształcenia w funkcji instrumentalnej. Dalej zaś w ustawie czytamy: kształcenie sprawności mówienia, słuchania, czytania i pisania w zróżnicowanych sytuacjach komunikacyjnych prywatnych i publicznych, a zwłaszcza ważnych dla życia w państwie demokratycznym i obywatelskim; rozwijanie zainteresowania uczniów językiem jako składnikiem dziedzictwa kulturowego... Zamykają ją zaś tzw. osiągnięcia, które kojarzą się ze skutecznością.
Autorzy uwzględnili cztery obszary aktywności werbalnej podmiotu uczącego się: mówienie, słuchanie, czytanie i pisanie. Niejako nad nimi sytuuje się umiejętność odbioru tekstów kultury.
Osiągnięcia w mówieniu i pisaniu są traktowane w dokumencie jako sukcesy komunikacyjne i tekstotwórcze. Przejawiają się one sprawnym operowaniu formą wypowiedzi, w zgodności ze wszystkimi normami poprawnościowymi: gramatyczną, ortograficzną, we wrażliwości estetycznej.
Chociaż nie mówi się bezpośrednio o pogłębianiu znajomości systemu językowego, to bez wątpienia uważa się go za oczywisty składnik edukacji polonistycznej. Cztery obszary aktywności werbalnej uczniów wyznaczają teren, na którym w sposób naturalny kształcenie językowe nie tylko spotyka się z kształceniem literackim, lecz się z nim integruje.
Głównym celem kształcenia językowego pozostaje jednak doskonalenie kompetencji komunikacyjnej. Jego realizacji służy rozwijanie umiejętności w posługiwaniu się różnorodnymi formami wypowiedzi, Ich repertuar uderza różnorodnością, obfitością i wyraźnym zakorzenieniem w teorii aktów mowy. Poszerza się on w miarę zaawansowania uczniów w edukacji o gatunki.
ISTOTA KSZTAŁCENIA JĘZYKOWEGO, CELE, NAZWA
Ogólny cel kształcenia językowego jest ponadczasowy i trwały, zmieniają się tylko sposoby jego realizacji. Współczesne kształcenie językowe jest zatem z jednej strony kontynuacją, z drugiej zmianą, łączy w sobie tradycje z innowacją. Należy zatem mówić o nowej hierarchizacji tradycyjnych elementów niż o ich eliminacji, o reinterpretacji ich znaczenia i funkcji. Już za czasów KEN-u wyłoniły się dwa podstawowe składniki kształcenia językowego: nauka języka ( w użyciu) i nauka o języku. Uznawszy, że nie ma sprawności bez poprawności, położono także nacisk na znajomość norm oraz na gramatykę ( opanowaniu jej służyły zaś ćwiczenia). Praktyka szkolna zrodziła zaś dydaktykę językową. Obie te dziedziny cechuje zaś genetyczna łączność. Pytania czego i jak uczyć nadal są stawiane, zmieniają się tylko odpowiedzi ( tak w skrócie wygląda ten rozdział, autorka podaje za przykład zmianę znaczenia słów gramatyka i nauka o języku).
RAMA DYDAKTYCZNA KSZTAŁCENIA JĘZYKOWEGO
Ogólną ramę kształcenia językowego ( dyskurs) wyznacza triada: uczeń- język- nauczyciel ( układ o charakterze dynamicznym i interaktywnym) Jest to więc układ komunikacji, który sam uczy komunikacji. Język jawi się jako system i jego rozmaite realizacje; wiedza o jego składnikach, o relacjach w jakich pozostają, zostaje podporządkowana rozwijaniu konkretnych umiejętności w zakresie mówienia i pisania, a przy wzięciu pod uwagę odbiorcy także w zakresie słuchania i czytania.
Współczesna pedagogika szkolna, przyjmując stanowisko antropocentryczne, eksponuje pozycje ucznia jako jednego z dwóch ( obok nauczyciela) podmiotów wszystkich procesów dydaktycznych. Jest to podmiot działający za pośrednictwem języka, obdarzony zdolnością do zachowań kreatywnych, oraz prawem do samodzielnego zdobywania informacji pod kątem swoich potrzeb i organizowaniu ich tak, by służyły w rozwiązywaniu konkretnych i w znacznej mierze zindywidualizowanych problemów: nie tylko edukacyjnych, ale i życiowych. To DLA ucznia, z jego powodu istnieje szkoła i odbywa się nauczanie. To on jako beneficjant wspomnianego procesu i jako dyspozytor osiągniętej wiedzy, nie zaś sama wiedza stanowi cel zabiegów dydaktycznych. Uczestnicząc zaś w kształceniu językowym ma stać się znawcą polszczyzny, po to by stać się jej skutecznym użytkownikiem.
Uczeń przejawia określone potrzeby, jest ich w znacznej mierze świadom, kieruje się ku nim jego wola. Motywują też jego zachowania językowe ( celowy wybór określonej odmiany polszczyzny jako kodu porozumiewania się). Istnieją też potrzeby obiektywne o charakterze edukacyjnym, o których podmiot uczący się nie zawsze zdaje sobie sprawę ( tu należą różnorakie błędy i braki). Wszystkie kategorie sygnalizowanych potrzeb powinien brać pod uwagę nauczyciel, uwzględniając je zarówno w planowaniu pracy na lekcjach, jak i w kierowaniu samokształceniem ucznia, za pomocą określonych poleceń, zadań i wskazówek.
Znaczące też są cechy osobowościowe ucznia, decydują one o obrazie całej grupy, w której skład wchodzą poszczególne jednostki ( tu działanie za pośrednictwem sterowanego samokształcenia- indywidualizacji pracy).
Nauczycielowi przypada rola szczególna, to do niego należy inicjatywa i decyzja w ramach ucznia. On organizuje je, określa jego przebieg, wyznacza mu cele. Dysponuje prawem do kontroli i oceny. Z drugiej jednak strony pełni funkcje faktycznie służebną w stosunku do ucznia. Narzuca mu ją edukacyjny antropocentryzm z uczniem po środku. Jednocześnie to on jest jednak odpowiedzialny za rezultaty kształcenia. Znajduje się więc w sytuacji niełatwej, co niesie ze sobą coraz częściej faktyczne niebezpieczeństwo ( tu przydało by się zdaniem ponowne zinterpretowanie tzw. partnerstwa nauczyciela i uczniów).
Od współczesnego polonisty wymaga się: wiedzy nie tylko ogólnopedagogicznej, specjalistycznej zarówno językoznawczej ale i literaturoznawczej, ale i wiedzy kulturoznawczej, ma być on wszechstronnym humanistą, który zna się na filozofii, socjologii i retoryce ( powodzeniaJ)
Podobnie jak i uczeń wnosi do swojego warsztatu swe cechy osobowościowe: uzdolnienia, zainteresowania, zamiłowania, szczególne umiejętności, etc. Nie należy o tych zapominać, gdyż mogą one przynieść jego wychowankom korzyści i wymierny pożytek.
CZYNNIKI DETERMINUJĄCE CHARAKTER KSZTAŁCENIA JĘZYKOWEGO
Wokół każdego ze składników triady grupują się elementy dodatkowe, które mają charakter pomostowy, mogą być stałe lub zmienne.
Wyznaczniki stałe wiążą się przede wszystkim z językiem jako systemem, z jego elementami i cechami. Jako stałe wypada też traktować zasady działania dydaktycznego. Do elementów w znacznej mierze stałych należą też cechy psychofizyczne uczniów, zdeterminowane fazą rozwojową ich organizmu. Stały charakter mają podstawowe zasady nauczania.
Znacznie ważniejsza jest grupa czynników zmiennych. Należą tu: potrzeby uczniów, trudności uczniów (wynikające z zespołów deficytów, dysleksji, etc., trudności z ortografią, czytaniem ze zrozumieniem, itd.).
Do dopełnienia opisu należy dodać również wpływ techniki, mediów, zmiany zachodzące w obrębie ustroju szkolnego.
W sposób z góry niezamierzony odzwierciedla się również w kształceniu językowym przygotowanie merytoryczne i metodyczne nauczyciela polonisty ( niejednorodne kształcenie kadr nauczycielskich, ma tu swój wpływ).
KSZTAŁCENIE JĘZYKOWE A GRAMATYKA
Autorka przywołuje opinie różnych pedagogów na temat znajomości gramatyki a sprawności w posługiwaniu się językiem. Jedni twierdzą, że znajomość gramatyki nie jest przydatna w poprawności językowej, gdyż można ją znać, a mimo to formułować błędne wypowiedzi. Inni są odmiennego zdania. Za czasów Onufrego Kopczyńskiego i wieku XVIII i XIX dominował drugi pogląd, z czasem zaczęto skłaniać się ku pierwszemu zdaniu.
Te dwa odmienne stanowiska stworzyły ramę dla współczesnej dydaktyki języka, która uwzględnia aktualne teorie lingwistyczne, ewoluowała w kierunku kompromisu i syntezy. Dlatego chociaż zarysowany konflikt nie przestał istnieć, w programach nauczania oraz w podręcznikach szkolnych pozycja gramatyki nie została zachwiana. Za to praktyka szkolna pozycję tę zakwestionowała. Uczniowie narzekali, że gramatyka jest trudna i nudna, zaś nauczyciele nie potrafili często udowodnić wychowankom, że opinia ta jest błędna i sami odwrócili się od gramatyki.
...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]zanotowane.pldoc.pisz.plpdf.pisz.plslaveofficial.keep.pl