[ Pobierz całość w formacie PDF ]
JASPERS
K
ARL
– filozof, z wykształcenia psychiatra, jeden z twórców
egzystencjalizmu, prof. filozofii w Heidelbergu i w Bazylei, ur. 23 II 1883 w
Oldenburgu, zm. 26 II 1969 w Bazylei.
Urodził się w średniozamożnej rodzinie mieszczańskiej, ochrzczony i
bierzmowany w kościele protestanckim, należał doń do końca życia, ale w
sposób konwencjonalny; nie był chrześcijaninem w sensie posiadania wiary
pozytywnej, wymagającej praktycznego zaangażowania. Pod wpływem ojca,
odnoszącego się z nieufnością zarówno do potęgi państwa, jak i do opartych na
surowej dyscyplinie systemów wychowania, wzrastał w atmosferze
intelektualnej niezależności i dystansu wobec wszelkiego rodzaju
zewnętrznych autorytetów. Po ukończeniu gimnazjum humanistycznego, w
1901 rozpoczął studia prawnicze na uniwersytecie w Heidelbergu; w roku
następnym kontynuował je w Monachium, ale z uczuciem rosnącego
rozczarowania. Po ich zaniechaniu, przez następne 6 lat studiował medycynę –
najpierw w Berlinie, później w Getyndze i Heidelbergu. Studia ukończył
dysertacją
Heimweh und Verbrechen
(wyd. L 1909, Mn 1996) oraz uzyskaniem
w 1909 stopnia doktora nauk medycznych.
Decyzję, by z filozofowania uczynić zadanie swego życia, podjął przed
ukończeniem czterdziestego roku życia. Początkowo uważał, że nie ma
dostatecznych zdolności w tym kierunku i że lepiej zrobi, jeśli swe
zainteresowania rozwijać będzie zgodnie z wymogami wiedzy zdobywanej w
laboratorium i sprawdzanej w praktyce, przy szpitalnym łóżku. Aby należycie
przygotować się do wykonywania zawodu psychiatry, bezpośrednio po
złożeniu egzaminu państwowego podjął pracę na stanowisku asystenta-
woluntariusza w klinice psychiatrycznej w Heidelbergu kierowanej przez
znanego histologa mózgu F. Nissla. Habilitował się w 1913 w zakresie
psychologii na fakultecie filozoficznym u W. Windelbanda. Po opublikowaniu
w 1919 zbioru wykładów
Psychologie der Weltanschauungen
objął katedrę
filozofii na uniwersytecie w Heidelbergu, a w 1921 otrzymał tytuł prof.
filozofii, nigdy jej wcześniej nie studiując.
Chociaż był przekonany, iż czasy, w jakich rozpoczynał swą pisarską
działalność, cechowała praktyczna nieobecność autentycznego filozofowania,
to jego umysłowość uformowały liczne kontakty z wybitnymi postaciami niem.
filozofii i nauki – zwł. z prężnym w latach 20. i 30. środowiskiem filozofów z
Jaspers Karl PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
Heidelbergu, reprezentujących neokantyzm zorientowany na nauki
humanistyczne oraz na badanie podstaw kultury i historii (W. Windelband, H.
Rickert, E. Lask, G. Simmel). W Heidelbergu poznał także M. Schelera, E.
Troeltscha, G. Lukasca i E. Blocha. Serdeczne stosunki łączyły go z M.
Weberem, dzięki jego pracom i otwartemu umysłowi zachował wiarę w
możliwość wyzwolenia się z nihilizmu zagrażającego jednostce ludzkiej. Od
Webera przejął tezę, iż wartościowanie świata jest pierwotną, nieredukowalną
do potrzeb czy popędów właściwością świadomego życia. W ocenie J., obecne
w kulturze duchowej fundamentalne rozstrzygnięcia aksjologiczne są
obiektywizacjami historycznych “mocy” (Kräfte), których racjonalne
wyświetlenie jest niemożliwe.
Pozostając przez krótki czas pod wpływem E. Husserla, J. uświadomił
sobie metodologiczną doniosłość fenomenologii dla badań nad naturą
świadomości. W okresie tym był skłonny sądzić, że umiejętne wykorzystanie
technik fenomenologicznej analizy umożliwiało stałe wyjawianie
niedostrzeganych założeń, jakie przyjmujemy, gdy sporządzamy dokładny
rejestr tego, co się faktycznie dzieje w psychice osoby cierpiącej na zaburzenia
psychiczne. Metoda fenomenologiczna dawała ponadto rękojmię wierze, iż za
jej pomocą dotrzeć można “do samych rzeczy” oraz ująć je w sposób czysto
refleksyjny, niezależny od przyrodoznawczych schematów wyjaśniania.
Zapoznanie się z publikacjami twórcy fenomenologii miało jednak także
skutek, w pewnym sensie, negatywny. Studiując
Philosophie als strenge
Wissenschaft
Husserla J. zdał sobie sprawę z niemożliwości realizacji
wysuniętego w tej książce programu uczynienia z fenomenologii tzw. filozofii
naukowej. Przesądziło to o późniejszym zinterpretowaniu nauk szczegółowych
jako wiedzy z natury swej różniącej się od autentycznego filozofowania.
J. był nieprzejednanym przeciwnikiem wszelkich totalitarnych form
rządzenia, co stało się przyczyną jego wykluczenia w 1933 z władz
uniwersyteckich. W 1937 otrzymał dymisję ze stanowiska prof., a w 1938
narodowi socjaliści zakazali publikacji jego dzieł. Po zajęciu przez
Amerykanów Heidelbergu w 1945 powrócił do działalności akademickiej.
Ponieważ jego wiara w moralno-polityczne odrodzenie narodu niem. nie
znalazła u rodaków zrozumienia, rozczarowany i zawiedziony wyemigrował
do Bazylei, gdzie w 1948 objął katedrę na tamtejszym uniwersytecie. W 1966
Jaspers Karl PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
wystąpił o obywatelstwo szwajcarskie, na znak protestu przeciwko wybraniu
na stanowisko kanclerza Niemiec byłego nazistę K. G. Kiesingera. Do 1961
brał czynny udział w życiu akademickim, przyciągając swymi wykładami
liczne grono słuchaczy. Pracy twórczej nigdy nie zaniechał. W ostatnim okresie
życia, uświadomiwszy sobie w pełni praktyczne konsekwencje
odpowiedzialnego społecznie filozofowania, stał się przenikliwym pisarzem
politycznym, przez jednych podziwianym, przez innych znieważanym i
wyśmiewanym.
Pierwszy okres pisarskiej działalności J. (1909–1919) poświęcony był
analizie zagadnień należących do psychologii pojmowanej jako nauka o
wszelkich ekspresjach duszy – zarówno dających się badać empirycznie, jak i
danych tylko empatii, świadomych i nieświadomych, indywidualnych i
zbiorowych. W okresie następnym, trwającym aż do śmierci, zorientowanym
prawie w całości na problematykę filozoficzną i moralną, powstało ponad
trzydziestotomowe dzieło zawierające wykład i interpretację kluczowych dla
egzystencjalizmu zapatrywań i wątków tematycznych. Jest ono próbą
sformułowania nowej idei filozofowania, scalającej refleksję nad
przekazywanymi przez tradycję formami myślenia i wartościowania z
pytaniami wyrastającymi “z przejęcia się samym życiem”. Ich uzmysłowienie
miało prowadzić do ukazania, poprzez myślenie rozjaśniające (erhellendes
Denken), istoty ludzkiej egzystencji.
Główne prace filozoficzne J.:
Psychologie der Weltanschauungen
(B
1919, 1971
6
, Mn 1985, 1994
2
);
Philosophie
(I–III, B 1932, 1956
3
, Mn 1990);
Vernunft und Existenz. Fünf Vorlesungen
(Gro 1935, Mn 1960, 1987
4
;
Rozum i
egzystencja
, w:
Rozum i egzystencja. Nietzsche a chrześcijaństwo
, Wwa 1991,
1–169);
Nietzsche. Einführung in das Verständnis seines Philosophierens
(B
1936, 1974
4
;
Nietzsche. Wprowadzenie do rozumienia jego filozofii
, Wwa
1997);
Existenzphilosophie. Drei Vorlesungen
(B 1938, 1974
4
;
Filozofia
egzystencji
, w: tenże,
Filozofia egzystencji. Wybór pism
, Wwa 1990, 80–162);
Die Schuldfrage
(Hei 1946, Mn 1987, 1996
2
;
Problem winy
, Etyka 17 (1979),
145–206);
Von der Wahrheit. Philosophische Logik
(Mn 1947, 1983
3
);
Der
philosophische Glaube
(Mn 1948, 1988
9
;
Wiara filozoficzna
, To 1995);
Einführung in die Philosophie
(Z 1950, Mn 1953, 1999
22
;
Wprowadzenie do
filozofii
, Wr 1998);
Nietzsche und das Christentum
(Mn 1952, 1985
3
;
Nietzsche
Jaspers Karl PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
a chrześcijaństwo
, w:
Rozum i egzystencja. Nietzsche a chrześcijaństwo
, Wwa
1991, 171–256);
Die Atombombe und die Zukunft des Menschen
(Mn 1957,
1983
7
);
Die grossen Philosophen
(I, Mn 1957, I–II, Mn 1981);
Der
philosophische Glaube angesichts der Offenbarung
(Mn 1962, 1984
3
;
Wiara
filozoficzna wobec objawienia
, Kr 1999);
Die maßgebenden Menschen.
Sokrates, Buddha, Konfuzius, Jesus
(Mn 1964, 1997
8
;
Autorytety. Sokrates,
Budda, Konfucjusz, Jezus
, Wwa 2000);
Wohin treibt die Bundesrepublik?
(Mn
1966, 1988
10
);
Chiffren des Transzendenz
(Mn 1970, 1984
4
;
Szyfry
transcendencji
, To 1995).
Przełom w rozwoju intelektualnym J. stanowiła I wojna światowa –
refleksja nad moralnymi i politycznymi konsekwencjami tego wydarzenia
ukazywała bezmiar kryzysu, w jaki popadła kultura europejska wraz z całym
zasobem jej tradycyjnych systemów wartości i wierzeń. W przekonaniu J.,
społeczne przyzwolenie na okrucieństwa wojny oraz powszechne
podporządkowanie się idei totalitarnej państwowości ujawniły panujący od
dłuższego czasu w Europie praktyczny nihilizm. Jego zewnętrznym przejawem
było bezkrytyczne zaufanie do tzw. wiedzy obiektywnej, zgłaszającej pretensje
do poznawczego ujmowania całości bytu. Z bezpodstawności roszczeń tego
rodzaju wiedzy zdawali sobie sprawę już I. Kant, S. Kierkegaard i F. Nietzsche,
lecz ich przemyślenia, w nowo zaistniałej sytuacji, wymagały wielu uściśleń i
sprostowań.
D
ROGA
DO
ROZUMIENIA
EGZYSTENCJI
. W ocenie J., nihilizm nowego stulecia,
ukrywany pod płaszczykiem pozornego szczęścia i wiary w dobrobyt, znalazł
wyraziste odzwierciedlenie w powszechnej gotowości do biernego poddania
się siłom, które ostatecznie odwoływały się do przemocy, upatrując w jej
istnieniu uzasadnienia dla systemów przekonań niweczących wartość
jednostkowej egzystencji. Podporządkowanie się abstrakcyjnym hasłom
państwowości, znajdujące dla siebie oparcie w milczącym aprobowaniu postaw
autorytarnych, doprowadziło do destrukcji ideał jednostki autonomicznej,
zdolnej solidarnie z innymi podmiotami społecznymi afirmować powszechnie
ważne normy współżycia i współdziałania.
Konstatując ten fakt, J. wysunął tezę, iż chcąc dogłębnie zrozumieć
przyczyny uwikłania człowieka w nieautentyczne formy bytowania, stajemy
przed koniecznością wypracowania w sobie umiejętności współżycia z realiami
Jaspers Karl PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
świata – brania ich takimi, jakimi się jawią w bezpośrednim ich oglądzie.
Musimy nadto próbować je ogarnąć myślą, jeśli chcemy pojąć, z czego
ostatecznie wywodzi się przenikające ludzki sposób bytowania rozdarcie
egzystencji. Droga do autentycznego myślenia, uchwytującego egzystencję
(Existenz), by następnie uczynić ją przedmiotem rozumiejącego wglądu,
najeżona jest jednak trudnościami. Trzeba bowiem odrzucić pokusę polegania
na rzekomo sprawdzonych autorytetach, na gotowych pojęciach i teoriach czy
usankcjonowanych przez tradycję systemach wierzeń. Aby ukazać sytuację, w
jakiej tkwi konkretny byt ludzki, należy zdystansować się zarówno do
twierdzeń nauki, jak i do religii oraz tradycyjnej teologii.
Poznanie naukowe jest jednak ważne jedynie w granicach swych wąsko
zakreślonych metod i dotyczy wyłącznie fenomenów. Nauka nowożytna, choć
jest poznaniem uniwersalnym, metodycznym i powszechnie uznawalnym, nie
może udzielić odpowiedzi na pytanie, w imię czego winna być uprawiana.
Pytanie o sens nauki jest w samej nauce nieobecne. Gdy zdobywanie wiedzy
pojmuje się jako cel sam w sobie, wskazuje się, że ma ono podstawę o
charakterze wiary; podstawa ta leży poza obrębem nauki, w dziedzinie
filozofii. Z kolei wierze religijnej stale zagraża skostnienie, podporządkowanie
się instytucjonalnemu Kościołowi i dogmatom, których sens nieautentyczna
jednostka pojmuje niezależnie od refleksji nad ich egzystencjalną treścią.
Religia narażona jest zatem na niebezpieczeństwo przekształcenia żywego
poczucia obcowania z ponadzjawiskowym jądrem rzeczywistości, odsłanianym
przez źródłowy wgląd, w zespół pozornie oczywistych przeświadczeń i
oczekiwań, będących namiastką autentycznej wiary.
S
YTUACJE
GRANICZNE
. W opinii J., niepowtarzalność i wyjątkowość
ludzkiego bytu to rezultat jego uwikłania w sytuacje cechujące się
antynomicznością nadającą życiu dramatyczny wymiar. Człowiek tkwi pośród
sprzecznych dążeń i mniemań, będących jego własnymi projekcjami. Pragnie
w świecie odnaleźć absolutny sens, dojść do pełnego poznania, zaznać
szczęścia i spokoju, co jednak nie jest możliwe. Świat jako całość nie stanowi
bowiem przedmiotu poznania, ani nie zawiera w sobie jakiejkolwiek
bezwzględnej wartości. Dążąc do wartości absolutnych, człowiek odkrywa
jedynie absolutną moc przypadku, nieuchronność winy oraz śmierć, która
ostatecznie kładzie kres wszelkim projektom. Realizacja każdego celu z
Jaspers Karl PEF — © Copyright by Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

slaveofficial.keep.pl