- W Boga - wierze. Natomiast nie bardzo wierzę w to, co ludzie mówią o Bogu.

Janusz Korczak

Janusz Korczak, właściwie Henryk Goldszmit, Stary Doktor lub pandoktor (ur. w , zm. około w ) – pedagog, publicysta, pisarz, lekarz, działacz społeczny pochodzenia.

działań na rzecz praw dziecka i całkowitego równouprawnienia dziecka. Wprowadził samorządy wychowanków, które miały prawo stawiać przed dziecięcym sądem swoich wychowawców. Zainicjował pierwsze pismo publikowane przez dzieci. Pionier działań w dziedzinie resocjalizacji nieletnich, diagnozowania wychowawczego, opieki nad dzieckiem trudnym.

Życiorys

Przodkowie

Urodził się w Warszawie w zasymilowanej rodzinie żydowskiej, jako syn adwokata (1844-1896) i Cecylii z domu Gębickiej. Jego ojciec zaniedbał formalności metrykalnych i stąd nie da się ustalić dokładnego roku urodzenia Korczaka. Jego pradziadek był szklarzem, zaś dziadek, lekarzem w .

Dzieciństwo[]

Rodzina Goldszmitów mieszkała przy ulicach: 18 (prawdopodobne miejsce urodzenia), 77, 19, 3, 6 (dziś ). W latach 1886-1897 uczęszczał do szkoły początkowej Augustyna Szmury przy , a następnie do ośmioklasowego na (obecnie ). W wieku 15 lat zanotował w swym pamiętniku: ...padłem w szaleństwo, furię czytania. Świat mi znikł sprzed oczu, tylko książka istniała....

Dorastanie i dojrzewanie Janusza Korczaka przebiegało w trudnych warunkach materialnych. Po śmierci ojca w 1896, jako uczeń V klasy (miał wtedy 17-18 lat) udzielał , by pomóc w utrzymaniu rodziny.

Lekarz

W 1898 rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim w Warszawie. Latem 1899 roku przebywał w , aby bliżej poznać działalność i twórczość pedagogiczną . Będąc tam, szczególnie interesował się szkołami i szpitalami dziecięcymi oraz bezpłatnymi pism dla dzieci i młodzieży. 17 marca 1905 otrzymał dyplom lekarza – po wysłuchaniu pięcioletniego kursu nauk medycznych i złożeniu obowiązującego egzaminu. Brał udział – jako lekarz – w wojnie rosyjsko-japońskiej (1905) i za swą służbę awansował do stopnia majora. Pomiędzy 1903-1912 pracował jako pediatra w przy ul. Śliskiej 51 – Siennej 60 (dom przechodni). Korczak jako lekarz miejscowy korzystał ze służbowego mieszkania na terenie szpitala. Pensję stanowiło 200 rubli rocznie – w czterech ratach. Ofiarnie wypełniał swe obowiązki. Nie unikał proletariackich części miasta. Od ubogich pacjentów nie pobierał wynagrodzenia, zaś od zamożnych nie wahał się zażądać bajońskich honorariów. Współpracował z , z którym podjął szeroką działalność społeczną.

W ciągu roku doszkalał się w Berlinie – podnosił swe kwalifikacje. Słuchał wykładów (za które sam płacił) i odbywał praktykę w klinikach dziecięcych oraz analizował sposoby pracy w specjalistycznych zakładach wychowawczych. W 1911 roku podjął decyzję, że nie założy rodziny. Przychylał się do poglądu o nieposiadaniu tzw. prywatnych dzieci. Wszystkie dzieci, które leczył lub wychowywał, uważał za własne. Jego późniejsza działalność, potwierdziła tę postawę. przekonania nie pozwoliłyby mu również na specjalne traktowanie i wyróżnianie małej grupki ulubionych podopiecznych. Nie uważał tradycyjnej rodziny za najważniejsze i podstawowe ogniwo więzi społecznej. Nie akceptował roli, jaką odgrywała ona w chrześcijańsko-konserwatywnych i tradycyjnych żydowskich kręgach społeczeństwa. Z drugiej strony, mógł być uważany – przez samego siebie i innych – za ojca ok. 200 sierot (z domu który prowadził) i kolejnych kilkuset, które opuściły sierociniec w ciągu dziesięcioleci jego działalności pedagogicznej i socjalno-organizacyjnej.

Twierdził, że miejsce dziecka było w towarzystwie jego rówieśników, a nie w zaciszu domowym. Dążył do tego, by dzieci ścierały swe wczesne przekonania i raczkujące poglądy, podlegały procesowi socjalizacji (poprzez wzajemną akceptację) i przygotowywały się do dorosłego życia, które nie byłoby ani idylliczne, ani zbliżone do "cichego kąta domowego". Starał się zapewnić dzieciom beztroskie (co nie znaczy pozbawione obowiązków) i toczące się prostą i niewyszukaną ścieżką – dzieciństwo. Nie narzucał im żadnych limitów. Traktował je poważnie, mimo dziesiątków lat różnicy wieku i prowadził z nimi otwarte dyskusje, nie aplikował im ciągu poleceń do wykonania. Uważał, że dziecko powinno samo zrozumieć i emocjonalnie przeżyć daną sytuację; doświadczyć jej; samo wyciągnąć wnioski i ewentualnie zapobiec przypuszczalnym skutkom – niż być sucho poinformowane o fakcie (dokonanym lub nie) i o jego następstwach – przez wychowawcę.

Pomiędzy 1914-1918 był młodszym ordynatorem szpitala dywizyjnego na froncie ukraińskim. Następnie został odwołany do pracy lekarskiej w przytułkach dla dzieci ukraińskich pod Kijowem. Pracował – na krótko – dla domu wychowawczego dla chłopców polskich w Kijowie, który prowadziła . W 1918 Korczak wrócił do Warszawy i czasowo pełnił służbę lekarza w szpitalu epidemicznym w Łodzi i na Kamionku pod Warszawą.

Działalność literacka i radiowa

Korczak w wziął udział w konkursie na sztukę teatralną, ogłoszonym przez . Wysłał czteroaktowy dramat Którędy? i podpisał się: Janasz Korczak. Lekturze powieści i błędowi zecera (Janasz – Janusz) zawdzięczał swój późniejszy pseudonim.

W lutym pod innym imieniem: Hen-Ryk, zaczął współpracować z tygodnikiem satyrycznym "" jako współautor zespołowo pisanej sensacyjnej powieści: Lokaj. Spełniła się przepowiednia jego nauczyciela z warszawskiego gimnazjum, który orzekł, podczas nakrycia chłopca na potajemnym czytaniu w czasie lekcji, że będzie pisał do nic nie znaczących gazet – 3 grosze za wiersz. Ta wyrocznia częściowo minęła się z prawdą, bo stawka za pojedynczy wiersz, dla początkującego literata, była dużo niższa. Od 1901 roku zaczął pisać felietony. W tym samym roku ukazała się powieść Dzieci ulicy, najpierw w odcinkach w (nr 1-18), a następnie w wydaniu książkowym. Pomiędzy 1903-1905 był felietonistą w czasopiśmie , w którym prowadził rubrykę Na widnokręgach. W styczniu 1904 na łamach Głosu zaczęła ukazywać się powieść w odcinkach Dziecko salonu, która przyniosła mu światowy rozgłos. W 1906 powieść ta ukazała się w wydaniu książkowym. Ponadto w wydał: Pedagogikę żartobliwą, Moje wakacje, Gadaninki radiowe Starego Doktora.

W założył (1926-1939), który redagował przez 4 lata (1926-1930). Pismo było tygodniowym dodatkiem do czasopisma i było unikalnym periodykiem pisanym przez dzieci i młodzież. Po , redakcją gazetki zajmował się jego asystent. Pismo nie spotkało się z ciepłym przyjęciem w Polsce ze względu na żydowskie pochodzenie redaktora i rosnącą falę rasowej w późnych latach trzydziestych.

Korczak prowadził szeroką działalność popularyzatorską w obronie praw dziecka za pośrednictwem . Sekretarzem, a potem współpracownikiem Korczaka był i późniejszy ceniony pisarz – . Przedwojenne pedagogiczne audycje doktora zostały zdjęte z anteny po tym, jak słuchacze zaczęli wyrażać niezadowolenie powodowane odmiennością etniczną ich autora. Jednak we wrześniu był prelegentem w .

Henryk Goldszmit od 1896 roku publikował w wielu czasopismach humoreski, artykuły na tematy społeczne, obyczajowe i wychowawcze. Jest także autorem kilkunastu, tłumaczonych na obce języki, popularnych powieści dla i o dzieciach. Pamiętnik z lat okupacji jest szczególnie wartościowym i pisanym prostym językiem – mającym podłoże filozoficzne – dziełem.

W został odznaczony Złotym .

Działalność społeczna

W grudniu 1899 został aresztowany za działalność w czytelniach . Był w szesnastoosobowej grupie założycielskiej , powstałej w 1916 w żydowskiej organizacji .

Do wstąpił najpóźniej w 1925 roku. Inicjowany był w Loży „Gwiazda Morza” Międzynarodowej Federacji „Le Droit Humain” powołanej do tego, aby „pogodzić wszystkich ludzi, których dzielą bariery religii i poszukiwać prawdy przy zachowaniu szacunku dla drugiego człowieka”.

W połowie lat trzydziestych odwiedził . Myślał poważnie o opuszczeniu Polski. Jedną z przyczyn była narastająca, wzorem zachodniego sąsiada, segregacja rasowa (m.in. na uczelniach wyższych) oraz nacjonalizm, który dla dogłębnego socjalisty, jakim był Korczak, nie stwarzał dobrego klimatu do pracy społecznej i pedagogicznej.

Getto Warszawskie

W czasie wojny nosił polski mundur wojskowy i nie aprobował oznaczania Żydów niebieską lub żółtą . Uważał, że było to bezczeszczenie symbolu. Ostatnie trzy miesiące swojego życia (od maja 1942) spędził w , gdzie w wolnych chwilach tworzył pamiętnik (opublikowany w Warszawie w 1958 roku). Pisanie rozpoczął w 1939 roku. Nie notował przez około 2,5 roku, kiedy całą jego energię wyczerpywała opieka nad dziećmi z . W tym czasie zastanawiał się nad popełnieniem samobójstwa i bardziej humanitarną śmiercią (niż w komorze gazowej) dla paroletnich dzieci i ludzi starszych, umierających z głodu na ulicach getta. Rozważał, czy noworodków nie skróciłaby ich powolnej agonii związanej z drastycznym brakiem żywności[]. Newerly, późniejszy jego biograf, próbował w tym czasie dostarczyć mu fałszywe dokumenty z aryjskiej części miasta, ale Korczak odmówił wyjścia z getta – stary pandoktor nie zdecydował się opuścić swych podopiecznych, choć międzynarodowa sława dawała mu szansę na przeczekanie wojny w każdym neutralnym kraju Zachodu.

Jego ostatni zapisek w Dzienniku datuje się na 5 lub 6 sierpnia r. i dotyczy roślin, które doktor pielęgnował. Autor zastanawiał się, czy dobrym celem dla niemieckiego wartownika, stojącego koło muru getta, była jego głowa (łysina) w oknie.

Pedagog

Korczak był zwolennikiem dziecka, jego samostanowienia i poszanowania praw. Samorządy wychowanków – małe parlamenty, imitowały świat dorosłych i przygotowywały małych ludzi do życia dorosłego. Podobnie było z innymi instytucjami, które istniały w rzeczywistości, a zostały zminiaturyzowane i zaadaptowane na potrzeby dziecka (np. sądy). "Dziecko kojarzy i rozumuje jak osoba dorosła – nie ma tylko jej bagażu doświadczeń"[]. Pismo publikowane dla i przez dzieci było ich forum, kuźnią talentów i ważnym filarem – zwłaszcza dzieci z ortodoksyjnych rodzin żydowskich. Lekarz Korczak opowiadał się za oraz kompleksową i nowatorską opieką nad dziećmi z tak zwanego marginesu społecznego.

Dom Sierot i Nasz Dom[]

Razem ze Stefanią Wilczyńską założył i prowadził – dla dzieci żydowskich w Warszawie (pomiędzy 7 października 1912 i 1942). Dom znajdował się przy , został wybudowany przez Towarzystwo Pomocy dla sierot specjalnie na rzecz jednostki kierowanej przez Korczaka. Korczak mieszkał na Krochmalnej 92 do 1932 roku, kiedy przeniósł się do mieszkania siostry przy ul. Żurawiej 42. 2 października 1940 roku Dom Sierot został przeniesiony do na . W 1940, w czasie przenoszenia Domu Sierot, jego opiekun – został aresztowany. Uwięziono go na i po kilku miesiącach zwolniono za kaucją. Kolejnym lokum dla Domu była ulica Sienna 16/Śliska 9. Przed wojną współprowadził wraz sierociniec dla dzieci polskich (1919-1936) mieszczący się na przy , gdzie stosował nowatorskie metody pedagogiczne.

tzw. . Część przedwojennych wierszy oraz pisane w okresie znalazły się w zbiorze Ocalenie (1945). Tomik Światło dzienne (Paryż 1953) zawiera m.in. tak znane teksty, jak Dziecię Europy i Traktat moralny (pierwodruk w Twórczości 1948).

W najbardziej dojrzałym okresie twórczości poetyckiej Miłosza powstały zbiory Traktat poetycki (1957), Król Popiel i inne wiersze (1962), Gucio zaczarowany (1965), Miasto bez imienia (1969), Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada (1974), Utwory poetyckie (Ann Arbor 1976), To (2000), Esse (2001) Druga przestrzeń (2002), Orfeusz i Eurydyka (2003).

Przez wiele lat publikowanie wierszy Miłosza było w PRL zakazane, a jego książki zaczęły się ukazywać w kraju na nowo od 1980. W swojej poezji łączył różne tradycje literackie i kulturowe.

(tom 1-2, wywiad z A. Watem, Londyn 1977) Ogród nauk (Paryż 1979), Świadectwo poezji (Londyn 1983, wersja polska , Paryż 1983, Warszawa 1987), Jakiegoż to gościa mieliśmy (1996; o A. Świrszczyńskiej), Piesek przydrożny (1997, 1998), Życie na wyspach (1997), Abecadło Miłosza (1997), Inne abecadło (1998), ...