- W Boga - wierze. Natomiast nie bardzo wierzę w to, co ludzie mówią o Bogu.

26

JAN PAWEŁ II JAKO WZORZEC OSOBOWY DLA WSPÓŁCZESNEJ MŁODZIEŻY  .

1. Wstęp.

              Jan Paweł II jest jedną z najbardziej znanych osób na świecie . Miliony ludzi uczestniczy w spotkaniach z nim podczas odbywanych pielgrzymek. Miliardy widziały go na ekranie telewizora , na okładkach ilustrowanych magazynów , na znaczkach pocztowych , kolportowanych do najodleglejszych zakątków planety. Wielu słyszało jego mocny a zarazem ciepły i tajemniczy głos – głęboko przemyślało jego wypowiedzi , dotyczące  wskazań  sytuacji człowieka w współczesności. Ta postać w bieli , wsparta na pięknym pastorale, stała się symbolem dobra , największym autorytetem moralnym , głosem sumienia świata.               Jan Paweł II często powtarza , że miarą każdego człowieka są owoce jego pracy . Wypowiedź ta jest w  pełni lustrzanym odbiciem sylwetki Karola Wojtyły. Posiada on na pewno osobowość wykraczającą poza zasięg dokonań zwykłych ludzi. Pracował w ciszy i samotności i do tego momentu był przypisany tylko jednej rzeczywistości w wymiarze wąskim , lokalnym , wymiarze jednego narodu. Nagle jednak okazuje się , że jego własna praca nad sobą , nad własnym doskonaleniem się , była pracą dla całego świata, dla wszystkich ludzi .W tym momencie stracił kontrolę nad skutkami swych dotychczasowych działań , zaczął żyć autonomicznym istnieniem symbolu.

W tym też momencie wszystkie wcześniejsze dokonania , wszystkie wydarzenia z  życia nabrały innej treści , stały się jakby koralikami różańca. Świat nagle odkrył postać wspaniałą , pełną harmonii , wzór osobowy i ideał w postępowaniu. Ludzie masowo zaczęli interesować się i odkrywać poszczególne fakty z biografii. Natychmiast powstała cała masa książek i publikacji na ten temat.

Życie takich ludzi jak Karol Wojtyła staje się publiczną własnością , jest na różne sposoby interpretowane , dokonuje się analiz i syntez , jest pociechą dla biednych i skromnych , staje się publicznym autorytetem dla grup społecznych , także wzorem w życiu i wytyczną ukierunkowań dla ludzi młodych.

Od początku swego pontyfikatu Jan Paweł II szczególną bliskością otacza młodych. W szeregach papieskich wypowiedzi przebija się troska o młode pokolenie i oto by  młodości nie zmarnować , by nadać jej odpowiedni kierunek i kształt. Trwałym elementem pontyfikatu są spotkania Jana Pawła II z młodzieżą całego świata. Zależy mu na nich szczególnie. Dlaczego ? . Być może , by młodzi doświadczyli miłości wypływającej od Chrystusa , po to aby sami mogli się nią obdarowywać i wszystkich dookoła , po to , aby wychować kształtujące się sumienia, sumienia wrażliwe , kontrolujące wzorowo funkcjonujące i rozwijające się osobowości , po to , aby ukazać im drogę prawdy , dobra  i przebaczenia , którą trzeba  kroczyć przez życie.

Można śmiało twierdzić , że postać Jana Pawła II jest wzorcem osobowym. Samo pojęcie wzoru osobowego bardzo często kojarzy się nam z takimi pojęciami jak : „bohater” , „przekład” , „model” ‘ . Nie należy go jednak z nimi utożsamiać. Różnica ta tkwi w tym  , że wzór osobowy w większym stopniu implikuje wartościowanie , nosi znamiona pewnej doskonałości osoby oraz pobudza do naśladowania. Porównując to określenie wzoru osobowego z postacią  Jana Pawła II dostrzegamy urealnienie owego pojęcia w osobie Papieża.

Każdy wzór osobowy jest też zjawiskiem o charakterze społecznym , tzn. zawsze występującym w relacji do kogoś. Być uznanym za autorytet to być kimś , z czyim zdaniem lub postępowaniem ktoś inny się liczy. Należy też tutaj zaznaczyć , że wzór osobowy zawsze staje przed człowiekiem jako osoba respektująca jego wolność i wolny wybór.

              Człowiek będący wzorem osobowym posiada dojrzałą osobowość, czyli normę psychiczną i wypełnia pozytywnie wszystkie warunkujące ją kryteria , ale zarazem normę tę przewyższa , pociągając innych swoim przykładem oraz niejako zmuszając do opowiedzenia się wobec niej.

Naśladowanie to cecha różnicująca wzór osobowy od ideału osobowego. Do ideału się dąży , wzór natomiast się naśladuje. Ideał posiada pewne pożądane przymioty , wzór je zaś uosabia. Ideał jest bardziej powiązany z pojęciami wartości i ideami , wzór osobowy przeciwnie , dotyczy konkretnej osoby i konkretnego jej życia w którym te wartości się ujawniają , są reprezentowane i w nich żyją.

              Wzór osobowy nie zakłada stanu absolutnej doskonałości ,  nie może być tylko teoretycznym zbiorem idealnych cech , szczegółowych norm czy zasad postępowania człowieka , lecz zawiera w sobie przede wszystkim wymiar „bycia sobą” i ukazuje go wśród różnych sytuacji i uwarunkowań .

Obok posiadania wymiaru osobowego i reprezentowania sobą określonych wartości , wzór osobowy ma również wymiar społeczny i kulturowy. Jest ściśle powiązany ze społecznością w której dojrzewał , z systemem uznawanych przez nią wartości .Wzór osobowy może niejako pokonać czas i przestrzeń i być wiecznie żywy w tym sensie , że pamięć o nim przenoszona z pokolenia na pokolenie nadal uaktualnia tą osobę .

Reasumując , wzorem osobowym jest realna osoba , która przez swoją osobową doskonałość wzbudza w innych , będących z nią w interpersonalnej komunikacji , osobisty pociąg do naśladowania jej oraz identyfikacji z przeżywanymi i urzeczywistnianymi przez nią wyższymi duchowo - moralnymi wartościami. Takie rozumienie wzoru osobowego w tej pracy zostanie przyjęte za obowiązujące i będzie się przeplatać  jako zasadniczy punkt odniesienia.

Pojawia się jednak pytanie ,  jaki jest odbiór wśród ludzi młodych tego  wzorca osobowego ?. Jak zapatrują się młodzi na słowo głoszone przez Papieża   jak je interpretują , z czym się identyfikują a z czym nie , kim jest w ich własnym odczuciu ten , wielki Polak , czy stanowi odwoławczą prawdę i odnośnik do codziennego postępowania  i decyzji podejmowanych  w codziennym  życiu ?.

Istnieje mnogość wzorców osobowych  w dzisiejszym święcie. Są nimi idole muzyki rockowej , aktorzy filmowi , sportowcy , politycy . Młodzi interesują się nimi w mniejszym bądź większym stopniu. Postać Papieża jest w większości przypadków przeciwieństwem tych autorytetów. Czy tak naprawdę w dzisiejszych czasach pełnych rozchwiania wartości , fałszowania prawdy o człowieku , zdoła się przebić głos nawrócenia . Czy młodzież tak naprawdę korzysta z postaci Ojca Świętego w sensie tym , że jest on dla niej wzorem do naśladowania ? – to jedne z wielu pytań na które ma za zadanie odpowiedzieć niniejsza praca. Czy synteza otrzymanych wyników okaże się być jednobrzmiącym wnioskiem , że postać Jana Pawła II to wzorzec osobowy i autorytet do którego odwołuje się w swych codziennych decyzjach życiowych i postępowaniu  współczesna młodzież polska.

Znaczenie wzoru osobowego w oddziaływaniu wychowawczym   i   rozwoju     człowieka.

1.1 Pojęcie  wzoru osobowego.

              Problem wzoru osobowego , ideału osobowego , autorytetu   czy  osobowości dojrzałej wielokrotnie był analizowany. Dotyczył on zarówno pojedynczego człowieka , jak i osób żyjących we wspólnocie i w  społeczeństwie  wobec których wzory  osobowe stanowiły punkt  odniesienia   i drogowskaz , by życie czynić bardziej dojrzałe  , lepsze  a przez to wartościowsze . Obecnie , kiedy stwierdza się  przyspieszony rozwój osobowości , zmianę mentalności i pozycji społecznej u dzieci i młodzieży , jak też i u osób dojrzałych i starszych  problem staje się szczególnie aktualny. Trzeba więc nie tylko umieć dostrzec wzór osobowy i naśladować go , ale również stawać się tym wzorem . Wzór osobowy umiejscawia się w pewnym sensie w relacji do wszystkich kategorii ludzi , niezależnie od wieku , funkcji spełnianej w społeczeństwie , miejsca zamieszkania i epoki.

              Pojęcie wzoru osobowego jest spokrewnione z takimi pojęciami jak : „bohater” , „przykład” , „model”, czy   „stereotyp” . Nie należy go jednak z tym utożsamiać . Podobnie nie jest on tożsamy z  pojęciami „autorytet” , „ideał osobowy” i „osobowość dojrzała” . Różnica  między pierwszą grupą pojęć a wzorem osobowym tkwi w tym , że ten ostatni w większym stopniu implikuje wartościowanie , nosi znamiona pewnej doskonałości osoby oraz pobudza do naśladowania .  Wobec drugiego zaś rzędu pojęć wzór osobowy , będący zarówno „autorytetem” , „ideałem osobowym” i posiadając „osobowość dojrzałą” do nich się nie ogranicza , lecz je przekracza.

              Każdy wzór osobowy jest , podobnie jak autorytet , zjawiskiem o charakterze społecznym , tzn. zawsze występuje w relacji do kogoś . Być uznanym za autorytet , to być kimś , z czyim zdaniem , czy postępowaniem ktoś inny się liczy. Podstawowa różnica dotyczy  wymiaru wolności . Autorytet można komuś narzucić siłą np. autorytet władzy , wzór osobowy zaś  staje zawsze przed człowiekiem jako osoba respektująca jego wolny wybór.

              Człowiek , będący wzorem osobowym , posiada dojrzałą osobowość, czyli normę psychiczną i wypełnia pozytywnie wszystkie warunkujące ją kryteria , ale zarazem tę normę przewyższa , pociągając innych swoim przykładem ,  oraz niejako zmuszając do opowiedzenia się wobec niej.

              Naśladowanie to cecha różnicująca wzór osobowy od ideału osobowego. Do ideału się dąży , wzór natomiast się naśladuje .  Ideał posiada pewne pożądane przymioty , wzór je zaś uosabia . Ideał jest bardziej powiązany z  pojęciami wartości i ideami , wzór osobowy przeciwnie , dotyczy konkretnej osoby i konkretnego jej życia , w którym te wartości się ujawniają , są respektowane i w nich żyją.

              Zdaniem J.Ryłko „ wzór osobowy nie zakłada stanu absolutnej doskonałości , nie może być tylko teoretycznym zbiorem idealnych cech , szczegółowych norm czy zasad postępowania człowieka , lecz zawiera w sobie przede wszystkim wymiar „bycia sobą” i ukazuje go wśród różnych sytuacji i uwarunkowań”.

              Obok posiadania wymiaru osobowego i reprezentowania sobą określonych wartości wzór osobowy ma również wymiar społeczny i

kulturowy. Jest ściśle powiązany zarówno ze społecznością , w której dojrzewał , z systemem uznawanych przez nią wartości , wytworzonych stosunków międzyludzkich oraz relacji społecznych , ekonomicznych , politycznych ,  jak również z tą społecznością , która poprzez relację wobec siebie formuje i niejako współtworzy nawet po swojej śmierci.

              Wzory osobowe stanowią najczęściej realnie żyjące osoby w  określonym czasie i przestrzeni.  Mogą one ten czas i przestrzeń przekraczać  , zawsze jednak dotyczy to osoby . Ten personalny wymiar stanowi cechę pierwszorzędną omawianego wzoru.

Istnieje pewne niebezpieczeństwo związane z pojawieniem się we współczesnej kulturze „autorytetów bezosobowych” , które poprzez  „ ukrytą indoktrynację motywowaną głównie względami komercyjnymi , obniżają krytycyzm , propagują konsumpcyjną filozofię życia , kreują „niepotrzebne”  potrzeby , a czasem wręcz postawy nihilistyczne”. Tymczasem współczesny człowiek posiada zapotrzebowanie na prawdziwe autorytety moralne , którymi są wzory osobowe.

1.1 Psychologiczne  rozumienie wzoru osobowego .

              Psychologia i pedagogika to dwie główne dyscypliny , które czynią proces wychowawczy i rozwój osobowy , z którymi ściśle wiąże się istnienie i oddziaływanie wzorów osobowych , jednym z najważniejszych przedmiotów swojej refleksji naukowej.

              W badaniach psychologicznych wzory osobowe nie stanowią przedmiotu zasadniczego. Pojawiają się jako problem drugorzędny. Ich występowanie można dostrzec przy refleksji dotyczącej osobowości dojrzałej , podczas

analizowania wzajemnych relacji między wartością i wartościowaniem , przy omawianiu psychologicznych mechanizmów wychowania , mechanizmów obronnych i psychologicznych nacisków społecznych oraz na terenie psychologii rozwojowej.

              Nie można analizować pojęcia wzorca osobowego bez odwołania się do pojęcia „dojrzała osobowość”. Pojęcie to może być rozumowane dwojako : w znaczeniu statycznym , gdzie używane jest na określenie idealnego wzorca oraz w znaczeniu dynamicznym rozumianym jako proces zmian wspomagających rozwój osobowości . W pierwszym , interesującym nas znaczeniu  psychologia  podejmująca problem osobowości dojrzałej , służy wprost określaniu , a przez to propagowaniu idealnego wzorca , jakim człowiek powinien się stawać i do jakiego powinien dążyć.

Kryteria dojrzałej osobowości wynikają z danej teorii osobowości , a ustalane są w toku procesu poradnictwa psychologicznego i na podstawie badań empirycznych. Niezależnie jednak od różnorodności teorii osobowości i powiązanych z nimi różnych koncepcji dojrzałej osobowości , podawane w  nich kryteria przyczyniają się do propagowania a nawet kreowania wzorców osobowych. Przy współudziale wolnego wyboru wzorce te mogą przekształcić się we wzory osobowe.

              Dojrzała osobowość jest ściśle powiązana z postawami i wartościami. Konkretyzacja poszczególnych wartości w określonych dobrach , których nosicielami są wzory osobowe , skłania do zajmowania odpowiednich postaw. Wzór osobowy staje się nosicielem wartości . Im większa z nim więź i więcej pozytywnych relacji jest w jego stronę , tym większa pewność , że wartość zostanie przyjęta i stanie się ważna ze względu na nią samą.   Wzór osobowy oddziałuje na postawę , będącą niejako przedmiotem jego oddziaływań. Relacja ta jest związana  w sposób negatywny lub pozytywny ze wszystkimi komponentami  składającymi się na postawę. Wpływ wzoru osobowego jest widoczny szczególnie w kształtowaniu się postaw religijnych i ma swoje szerokie uwarunkowanie środowiskowe. Tutaj wpływ na postawę człowieka wywiera nie tylko jakaś konkretna osoba ale najbliższe otoczenie : rodzina , środowisko rówieśnicze ,  a także świadectwo osób znaczących dla danej jednostki ludzkiej.

              Wzory osobowe są narzędziami wychowawczymi. Jako sygnały wychowawcze wyrażające się np. w stawaniu świadomie  lub nieświadomie przez wychowawcę siebie samego lub innej osoby za wzór , sprawiają uruchomienie mechanizmów wychowania. Pierwszym z nich , mocno charakterystycznym dla oddziaływania wychowawczego przez wzory jest tzw. impriting , czyli „reakcja piętna” czy też „tworzenie pierwowzorów”. Mechanizm ten , wykryty najpierw u zwierząt , a później u człowieka , służy jako przykład bardzo wczesnego oddziaływania wzoru na dziecko. W okresie tym istnieje jeszcze kilka mechanizmów , jednak rozważając kategorię młodzieży skupmy się na mechanizmach istniejących i ujawniających się w tym okresie życia człowieka. Właśnie wtedy pojawia się w rozwoju funkcja symboliczna , która rozpoczyna u człowieka młodego podobny do naśladownictwa mechanizm transmisji , który nazywany bywa modelowaniem ,  a skutkiem którego jest przejęcie zachowań stanowiących symboliczne równoważniki zachowania modelu . Wzór osobowy , stawiany jako model , może oddziaływać poprzez swoje pro społeczne i altruistyczne zachowanie. To z kolei wpływa na zahamowanie niepożądanego rozwoju osobowego człowieka młodego i ukierunkowanie go na czynności i zachowania twórcze , które również zależą od nawiązania pozytywnej relacji uczuciowej z modelem.

              Innym mechanizmem wychowawczym , w którym zauważa się oddziaływanie wzoru jest identyfikacja. Jest to najczęściej tendencja podświadoma lub nie do końca uświadamiana do „bycia takim samym” jak ktoś,  kto jest przedmiotem pozytywnych uczuć o dużym nasileniu , ideałem , wzorem postępowania . Nie jest ona mechanicznym naśladowaniem zewnętrznych zachowań innej osoby ( wzoru) , lecz do jej istoty należy włączenie do własnej osobowości jej cech nadając im swój własny i nowy charakter. Wzory te mogą być zarówno realne jak i fikcyjne np. bohaterowie literaccy , filmowi lub telewizyjni. Bardzo ciekawe wydaje się stwierdzenie , iż identyfikacja  przebiega nie tylko na zasadzie mniejszych lub większych podobieństw , ale również na zasadzie  dysonansu poznawczo-motywacyjnego, który istnieje między realnym obrazem siebie ( kim jestem) a idealnym (kim chciałbym być) . W tym przypadku  nawet cechy kontrastowe , mogą być jej podstawą , gdyż jednostka w procesie upodobnienia się do wzoru osobowego dąży do wyrównania lub skompensowania swoich braków , czy też aktywizuje silnie sferę swoich marzeń na płaszczyźnie wyobraźni .

Zjawisko identyfikacji może przybierać różne postacie. Może to być identyfikacja z osobą znaczącą np. z aktorem , bohaterem filmowym , politykiem , osobą znaczącą , itp. Najczęściej dotyczy ona jednej lub zespołu cech , występujących u  osoby znaczącej.

Identyfikacja może występować w przypadku osoby utraconej , będąca wtedy rekonstrukcją tego obiektu i jego cech . Występuje ona u dzieci odrzuconych przez rodziców. Przyjmują wtedy one skalę wartości utraconych rodziców i zachowują się tak jak wcześniej życzyli sobie tego ich rodzice.

Identyfikacja może również zaistnieć w przypadku osoby agresora. Jest to specyficzna odmiana identyfikacji budowana na unikaniu kary i zakazach. Jest to korzenie takich zachowań jakie wymaga osoba karząca. Jest ona oparta na karze i strachu a nie na miłości , która respektuje wolność.

              Psychologia bada również okresy wpływu poszczególnych wzorów osobowych zachodzące podczas rozwoju człowieka. Wzory osobowe zaznaczają swój wpływ już od najmłodszych lat. Wiek młodzieńczy cechuje oddziaływanie wzorów takich jak aktorzy , sportowcy , politycy , itd. Bardzo interesujące dla omawianego wpływu wzorów osobowych są wyniki badań Cz.Cekiery nad subkulturami młodzieży. Okazuje się ,że u podnóża patologii leży m.in. kryzys wzorców osobowych .Młodzież będąca w subkulturach neguje istniejące wzorce osobowe jako bunt przeciwko temu co zastałe. Stanowią oni negatywny przykład skutków , do jakich doprowadzić może brak właściwych wzorów osobowych w rozwoju osobowym człowieka .

1.2 Pedagogiczne znaczenie wzoru osobowego.

              W pedagogicznym ujęciu wzorów osobowych należy szukać w powiązaniu z celami kształcenia i wychowania oraz  z osobami , które stają się nośnikami wiedzy i wartości ,  jak też inicjatorami wyzwalania u wychowanków pozytywnych reakcji . Pedagogika przez wzór osobowy rozumie istniejące dawniej lub obecnie osoby lub ich wizerunki literackie , filmowe , telewizyjne i inne wyzwalające naśladownictwo. Szerszą definicję wzoru osobowego podaje W. Okoń  .  Stwierdza on , że jest to „ w ogólnym znaczeniu opis lub wyobrażenie jakiejś osoby , której cechy bądź czyny uważa się za godne naśladowania ; może być to konkretna osoba historyczna lub żyjąca współcześnie , bądź postać fikcyjna , np. wzięta z literatury , filmu , widowiska,   czy też zestaw właściwości człowieka lub norm postępowania składających się na wzór idealny pod jakimś względem .

Autor przypisuje wzorowi funkcję regulacyjną , której jednak przyznaje niewielki zakres oddziaływania. Łączy go również z mechanizmem modelowania , będącego przyswajaniem tych wartości i wzorów zachowań ,  które wiążą młodych ludzi z historią , współczesnością i przyszłością własnego kraju i narodu .W definicji tej zarysowują się jakby dwa wymiary w świetle których ujmować można wzory osobowe. Pierwszy , dotyczy zestawu właściwości i norm postępowania człowieka , składających się na powstanie idealnego wzoru , do osiągnięcia którego należy zmierzać. Drugi odnosi się do konkretnych osób istniejących realnie w historii lub współcześnie , jak też do postaci wymyślonych , których cechy lub czyny uważa się za godne naśladowania. Pierwszy - w sposób szczególny dotyka problemu kształcenia i wychowania , drugi - zaś zadań środowisk wychowawczych.

              W pedagogice idealny wzór osoby sprowadzany bywa do ideału wychowawczego , który oznacza przełożenie określonych celów kształcenia i wychowania na całościową wizję osobowości . Jest to  ściśle powiązane ze światem wartości , które są podstawą poszczególnych ideałów wychowawczych. W pedagogice przyjmuje się tutaj obiektywizm aksjologiczny, zaś w ujęciu chrześcijańskiego wychowania aksjologię chrześcijańską.

1.3. Chrześcijańskie ujęcie  wzoru  osobowego .             

              Badaniem wzorów osobowych zajmują się te dziedziny , które w  swej refleksji podejmują problem osoby oraz wielorakich oddziaływań osób na siebie. W ostatnich latach ze względu na kryzys autorytetu osobowego , którego miejsce zajmują autorytety bezosobowe , lansowane przez mas media , zwłaszcza telewizję , magię muzyki pop , narzucający określony sposób

myślenia i wartościowania oraz specyficzny styl życia, problem badań nad istnieniem , rodzajem i  oddziaływaniem wzorców osobowych rozwijających a nie zubożających osobowość człowieka , wydaje się szczególnym znakiem czasu i potrzebą chwili obecnej.               Istnieje biblijne zakorzenienie wzorów osobowych rzutujące w bezpośredni sposób na kreację chrześcijańskiego wzoru osobowego. Pismo Święte   uznaje się za wyjątkową kopalnię wzorów osobowych. To one pouczają , przekonują i napominają , pociągając reprezentowanymi przez siebie wartościami i skłaniając do ich osiągania.

Natchnieni pisarze w dwojaki sposób zapoznają czytelnika  z wzorami osobowymi. Odbywa się to  w sposób bezpośredni i pośredni. Bezpośrednie przedstawienie wzorów osobowych występuje wtedy , gdy Pismo  Święte wprost wskazuje na poszczególne postacie , przedstawiając je jako wzory godne do naśladowania. Pośredni sposób dotyczy zaś sytuacji , kiedy  choć danej postaci nie charakteryzuje się , oceniając jej życie i wskazując na jej cnoty godne naśladowania , to jednak samo jej życie i działalność , które są opisane w Biblii , umieszczają ją w szeregu osób , określonych mianem wzoru osobowego.

              Teologia moralna ukazuje wyższość pozytywnych oddziaływań wzorów osobowych na zachowanie moralne człowieka nad normami moralnymi i to nie tylko wyrażonymi w formie abstrakcyjnej i ogólnej , ale nawet w  formie zachęty i upomnienia. Większa jest również ich siła motywacyjna , niezbędna dla osobowego i moralnego rozwoju . Wywierając wpływ na człowieka przed podjęciem realizacji działania , wzory inspirują do dokonania właściwych wyborów oraz rodzą wewnętrzny i zewnętrzny entuzjazm.

              Bardzo ważnym osiągnięciem teologii moralnej , jest dokonanie systematyzacji wzorów osobowych. W świetle badań omawianej dyscypliny , grupę wzorów ogólnoludzkich należy podzielić na wzory :

-      empiryczne , powstające spontanicznie i będące odzwierciedleniem

       faktycznego   stanu relacji i życia we wspólnocie oraz społeczeństwie ;

-     wzory etyczne , które są efektem stanowienia oraz konkretyzacją

        najwyższych   osiągnięć człowieczeństwa ;

-       wzory idealne , które są jakby odbiciem doskonałości absolutnej i mogą

       dotyczyć również orientacji  poza chrześcijańskich .

              W chrześcijańskiej koncepcji wzoru osobowego teologia moralna odwołuje się do osoby najdoskonalszej , którą jest Jezus Chrystus. Akcentuje takie cechy Jezusa , jak podobieństwo do Ojca , Jego pełna odpowiedź Bogu , jego związek z kulturą ludzką i z realiami życia , Jego otwartość na rozwój i zmianę.  Jezus jest także podstawą , na której opierają się inne wzorce osobowe , szczególnie święci.

              Chrześcijańska koncepcja wychowania podkreśla znaczenie wartości obiektywnych w tworzeniu ideału wychowawczego. W procesie wychowania według L. Jeleńskiej , dostarczanie wychowankowi odpowiednich wartości należy do zadań zasadniczych. Podawanie wzoru jest działaniem pierwszoplanowym w procesie wychowania a efektem jest  dążenia do osobowości  doskonałej , w tym przypadku chrześcijańskiej osobowości doskonałej , którą cechuje : „otwartość na prawdę , wartości idealne (życiowe , społeczne i duchowe) , wszelkie dobro , piękno przyrody i sztuki , głębię bytu - religię (sacrum).  Idealna osobowość odnosi się zarówno do świętości , jak i do pełni bytu (pełni formy osobowego istnienia , prawdy i piękna osoby), a jako wzór stawia się Jezusa Chrystusa , do którego winien każdy człowiek dążyć.

1.4.              Funkcjonowanie wzoru osobowego w rozwoju człowieka.

              Współczesna pedagogika opiera swe zapatrywania , dotyczące rozwoju wychowawczego człowieka , na trójczynnikowej teorii rozwoju :

1/ wewnętrzne (geniczne) , obejmujące dziedziczność biologiczną i wrodzoność pewnych cech nabytych ;  2/zewnętrzne (środowiskowe) , stanowiące wszelkie wpływy zewnętrzne  środowiska - tak celowe jak i niezamierzone ;

3/ osobowościowe  ( duchowe) , składające się na duchowość człowieka , cechującą się rozumnością , zdolnością do wartościowania i oceniania przeżyć, wolnością , twórczością oraz otwartością na głębię metafizyczną .

Ze wskazanych czynników druga grupa , dotycząca wpływu środowisk wychowawczych na rozwój osobowościowy człowieka , jest głównym miejscem oddziaływań wzorów osobowych. Wśród tych środowisk największą rolę odgrywają rodzina i szkoła.

              W środowisku rodzinnym , najbardziej naturalnym i pierwotnym , wyjątkowy wpływ na wychowanie człowieka wywierają wzory osobowe , jakimi są matka i ojciec. Uznanie ich za wzory osobowe jest jednym z czynników identyfikacji z rodzicami .  Dziecko ceni w sobie te ideały i wartości,  które reprezentują sobą rodzice , podziwia ich mądrość życiową , postawę wobec innych ludzi ,  ich charakter ,  sposób postępowania w pewnych sytuacjach. Dzieci oczekują do rodziców stałego zestawu wartości ,

które umożliwiłyby im kierowanie swoim zachowaniem oraz życie w harmonii z innymi osobami.

Bardzo cenne jest też stwierdzenie konieczności połączenia uznania wartości z

ich przeżywaniem , a to z kolei ma się objawiać w dobrym przykładzie widocznym u rodziców na co dzień. Wzór osobowy jaki oni stanowią jest nie tylko doświadczalny w dzieciństwie i w okresie młodzieńczym , ale również

„kopiowany” przez dziecko w dalekiej przyszłości. Brak właściwych postaw rodziców , w stosunku do dziecka , wywołuje w jego osobowości zaburzenia , które objawiają się  agresywnością , kłótliwością , nieposłuszeństwem , brakiem skoncentrowania , trudnością wchodzenia w relację z innymi .

Rodzina jest więc zasadniczym środowiskiem wychowawczym. Sukces dokonującego się w niej procesu wychowania zależy w dużej mierze od samych rodziców , którzy winni stawać się prawdziwymi wzorami osobowymi.

              Innym środowiskiem w którym uwidacznia się szczególny wpływ wzorów osobowych jest szkoła z nauczycielem. Nauczyciel jako ktoś „obcy” jako wzór powinien być nośnikiem tych cech , które budować będą w dziecku harmonię osobowości. Ponadto i tutaj bardzo często na pierwowzorze nauczyciela zostanie wybudowana skłonność do sięgania po inne wzory wtedy, gdy dziecko osiągnie już wiek młodzieńczy. W świetle badań M.Śnieżyńskiego,  każda osoba ( w tym  też i wychowawca) jeżeli ma właściwie wypełniać rolę wzoru osobowego winien cechować się bogactwem właściwości : osobowych ( sumienność , obowiązkowość , sprawiedliwość , konsekwencja , pogoda ducha,  otwartość , bezpośredniość , samokrytyka , itp.) , wychowawczych (pozytywna relacja emocjonalna oraz znajomość problemów i cech swoich naśladowców ,umiejętność zdobycia zaufania ,zrozumienie , właściwe podejście , itp.).  Najogólniej można powiedzieć , że

cechy poprawnego wzoru osobowego to : ideowość , moralność , mądrość życiowa ,wiedza i ogólna kultura umysłowa , mistrzostwo dydaktyczne , mistrzostwo pedagogiczne , kultura osobista i odpowiednio wysoka stopa życiowa .

...