- W Boga - wierze. Natomiast nie bardzo wierzę w to, co ludzie mówią o Bogu.

Jan Fryderyk Herbart (1776-1841) jego filozofia znalazła swoich zwolenników po 1830 roku i dopiero od tego momentu odegrała większą rolę. Był niemieckim filozofem, psychologiem i pedagogiem. Studiował w Jenie, później był profesorem w Królewcu i Getyndze. Nawiązywał do filozofii Kanta i Wolffa. Jego znajomość z Pestalozzim, naprowadziła go poświęceniu się sprawom pedagogicznym. Filozofia jego składa się z realizmem i intelektualizmem. W swoich pracach starał się nadać pedagogice naukowy charakter. Dlatego tez nie bez powodu przypisuje się mu przydomek „ojciec naukowej pedagogiki”. Jako pierwszy oderwał pedagogikę od filozofii, twierdząc, że powinna opierać się przede wszystkim jedynie na etyce filozofii, dzięki której powinny zostać określone cele wychowania oraz psychologii, która ukazywała drogę do realizacji celów. W pracy filozoficznej Herbarta przedmiotem jego zainteresowań jest pedagogika. Uważał, że ówczesna myśl pedagogiczna wraz z naczelnymi pojęciami jest sprzeczna. Wiele sprzeczności widział w potocznej myśli, która formułuje nasz naturalny obraz świata. Jeśli chodzi o metafizykę, Herbart uważał, że była ona dotychczas na błędnej drodze. Według niego realne jednostki posiadają różne jakości, ale my nie jesteśmy w stanie tych jakości określić. Znamy jedynie stosunki, jakie mogą miedzy nimi zajść. Wynika z tego, że nasza wiedza o bycie może dotyczyć tylko tych stosunków. Psychologia stała się w jego filozofii najbardziej oderwana częścią. Życie psychiczne pojmował jako niezależne, działające na siebie jednostki. Uważał, że proces nauczania i wychowania przebieg według pewnego schematu. Chcąc swoje przypuszczenia udowodnić definiował pojęcia pedagogiczne, stosował formuły, pogłębił problematykę dydaktyczną. Wyróżnił pięć idei, które w połączeniu dawały obraz idealnej osobowości: wewnętrzna wolność duchowa, doskonałość, życzliwość, prawo, słuszność. Były to także cele życia, do których powinien dążyć człowiek. Do takiego stanu powinno prowadzić wychowanie, a wiec winno ukształtować człowieka z moralnym i silnym charakterem. U wychowanka najważniejsze było wytworzenie wielostronności zainteresowań. Miało to chronić go od skrajności, od jednostronnego oddania się sprawom życia a przy tym zaniedbanie innych. Wychowywać należy przede wszystkim poprzez kierowanie dziećmi, stosować kary i nauczać. Dla Herbarta czynnikiem, który wychowuje jest nauczanie wychowujące, opierające się na jasności, kojarzeniu, systemie oraz metodzie. Były to tzw. stopnie formalne, które zostały udoskonalone przez Zillera i Reina. Przez wiele lat były one podstawą dla nauczycieli podczas tworzenia lekcji. Również znalazły one odzwierciedlenie w wychowaniu społecznym, zwłaszcza stopień karania, który zyskał uznanie przez władzę w Prusach. Z filozofią Herbarta bardziej radykalne prądy walczyły, aż w końcu ją pokonały. Można jednak spotkać pewne powiązania z jego filozofią w XIX wieku, kiedy to myśliciele poszukiwali nowych kryteriów pomocnych dla określenia celów wychowawczych. Ważniejsze dzieła Herbarta to: „Pedagogika ogólna wyprowadzona z celów wychowawczych.” „Wykłady pedagogiczne w zarysie.” Herbart wyróżnił w nauczaniu cztery stopnie nauczania dostosowane do stopni przyswajania wiedzy:

stopnie przyswajania

stopnie nauczania

zgłębianie

spoczywające

JASNOŚĆ

postępujące

KOJARZENIE

ogarnianie

spoczywające

SYSTEM

postepujace

METODA

Proces przyswajania sobie nowego materiału polega na kolejnym następowaniu aktów zgłębiania i ogarniania – czyli zastanawiania się. W akcie zgłębiania wiedza dochodzi do świadomości z dostateczną siłą i wyrazistością. Ogarnianie natomiast zbiera i łączy ze sobą w pewna całość zgłębione przedstawienia. W zgłębianiu i ogarnianiu występują po dwa odrębne stadia:

·                      zgłębianie spoczywające – w tym stadium następuje wyodrębnianie jednego przedstawienia spośród wielu. W efekcie uzyskuje się „jasność” przedstawienia.

·                      zgłębianie postępujące – to przenoszenie z jednego przedstawienia na inne, czyli tzw. kojarzenie przedstawień.

·                      ogarnianie spoczywające – wiąże zebrane wyniki zgłębiania w całość z poprzednimi wiadomościami. W efekcie następuje umiejscowienie nowo nabytej wiedzy w strukturze wiedzy posiadanej. Tworzy się system pojęciowy.

·                      ogarnianie postępujące - daje umiejętność zastosowania zdobytej wiedzy, wzbogaca istniejący system pojęciowy.

Zasadnicze zadanie dydaktyki – według Herbarta – miała stanowić analiza czynności wykonywanych przez nauczyciela. Każdy pedagog powinien przestrzegać określonego schematu stadiów nauczania, gdyż tylko tak prowadzony proces gwarantuje pożądany kierunek ruchu mas wyobrażeniowych, a przez to kształtowanie i odpowiedni rozwój siły moralnej charakteru. Teoria nauczania wychowującego Herbarta znalazła wielu zwolenników i kontynuatorów i stała się oficjalną doktryną pedagogiki naukowej w XIX wiecznej Europie.