- W Boga - wierze. Natomiast nie bardzo wierzę w to, co ludzie mówią o Bogu.

Jan Fryderyk Herbart

·         Swój system pedagogiczny oparł na etyce, która wskazywała cel wychowania i na psychologii, która wskazywała drogę wiodącą do tego celu oraz konieczne środki.

·         Wychowanie to sztuka.

·         Głównym zadaniem nadań pedagogicznych jest wykrycie celu wychowania oraz środków do niego prowadzących.

·         Najwyższym celem wychowania jest kształtowanie silnych charakterów, odznaczających się pięcioma ideami moralnymi:

1. idea doskonałości – określa zakres i harmonię dążeń jednostki;

2. idea życzliwości – polega na podjęciu decyzji o podporządkowaniu własnej woli - woli innych;

3. idea prawa – która ma zapobiegać konfliktom między dążeniami i pragnieniami innych jednostek;

4. idea słuszności – zapewnia równouprawnienie jednostce w stosunku do innych;

5. idea wewnętrznej wolności – czuwa nad wewnętrzną zgodnością jednostki z samą sobą i stanowi przejście od wszystkich wymienionych idei do aktów woli.

·         Herbart pedagogikę ogólną dzielił na trzy części: kierowanie, nauczanie i karność.

Kierowanie ma polegać na organizowaniu wychowankom zajęć, pielęgnowaniu ich rozwoju fizycznego, bez rozpieszczania.

Karność rozpatruje Herbart w związku z pojęciem nauczania, ponieważ wg niego stosowane w praktyce środki karności zawsze towarzyszą nauczaniu. Wśród sposobów służących utrzymaniu karności wymienia rozkaz i zakaz, karcer, a nawet karę cielesną, chociaż w przypadku tej ostatniej zaleca ostrożność i umiar.

·         Jednym z podstawowych zadań wychowania jest systematyczne wyrabianie dobrej woli,tak długa, aż stanie się ona istotną cechą natury dziecka.

·         Nauczyciel, w kierowanym przez siebie procesie wychowania, powinien nie tylko kształtować cechy charakteru dziecka, lecz także starać się wywrzeć wpływ na jego postępowanie i działalność w wieku dojrzałym. Powinien również zabiegać o to, aby cele, do których jego uczeń będzie w przyszłości dążył, można było z góry ustalić i tak nad nimi pracować, aby nie tylko dążył do ich osiągnięcia, ale również potrafił je zrealizować. Właśnie dlatego należy w dziecku rozbudzać szerokie zainteresowania i zapewnić mu możliwości zdobycia wszechstronnego wykształcenia.

·         Nauka o zainteresowaniach – zainteresowania to aktywna siła działająca w umyśle, która decyduje, jakie idee i wyobrażenia wywołują określone zainteresowanie. Zadaniem nauczyciela jest kierowanie uwagi uczniów na te idee, które jego zdaniem powinny dominować w całym ich życiu. Są one nie tylko bardzo liczne, ale także różnorodne (np.: lekarz powinien interesować się medycyną, architekt na budowlach).

·         Celem wychowania jest wpojenie młodzieży odpowiednich pragnień i zainteresowań, stworzenie w jej umysłach wewnętrznej nad nimi kontroli oraz wykształcenia dojrzałości sądu. Można to osiągnąć jedynie poprzez wychowujące nauczanie.

·         Herbart nie oddzielał wychowania od nauczania.

·         Najważniejszy cel, do którego powinien dążyć każdy wychowawca to wychowanie młodzieży o silnej, zrównoważonej woli. Prawdziwe nauczanie polega nie tylko na przekazywaniu wiedzy, ale także na wyrabianiu dyscypliny.

·         Ważne jest łączenie nowych wiadomości z dawnej już zdobytą wiedzą.

·         Wychowanie NIE polega na rozwijaniu aktywności dziecka.

·         Trzy etapy rozwoju umysłu: PIERWSZY - stadium wrażeń i percepcji, DRUGI - wyobrażeń i pamięci, TRZECI (najwyższy) – koncepcyjne myślenie i formowanie sądów. Zadaniem nauczania jest doprowadzenie umysłu do trzeciego etapu.

·         Nauczanie wychowujące miało budzić w umysłach „zrównoważone” wielostronne zainteresowania. Chodziło o to, aby nie bawić się po amatorsku wszystkim.

·         W nauczaniu chodzi o aktywność zainteresowania o właściwym natężeniu i kierunku, o skłonienie myśli i poglądów uczniów ku dobru moralnemu. Zainteresowania wynikają częściowo z posiadanych uzdolnień, ale zależą również od treści nauczania i od sposobu, w jakim dany temat zostanie przedstawiony. Należy nie tylko wiedzieć czego uczyć, ale i jak uczyć.

·         Przyswajanie nowego materiału wymaga przede wszystkim uporządkowanej pracy. Odbywa się to wg Herbarta w dwóch aktach: 1 . zgłębianie – koncentracja uwagi na danym przedmiocie, 2. zastanawianie się – łączy i koordynuje wyniki zgłębiania.

·         Herbart pierwszy wprowadził do teorii pedagogicznej zasadę koncentracji i korelacji, ltóre i dzisiaj odgrywają doniosłą rolę w nauczaniu.

Przez koncentrację rozumiał zaabsorbowanie uwagi przez jakieś zagadnienie do tego stopnia, że nie reaguje ona na żadne inne zjawiska.

Z korelacją łączył ściśle zasadę koncentracji, czyli takie postępowanie, w którym pewne zagadnienie staje się centralne w procesie nauczania i dla jego omówienia wymaga się współdziałania wszystkich przedmiotów.

·         Herbart twierdził, że większość zdobywanych w szkole informacji obciąża niepotrzebnie pamięć i nie ma żadnego zastosowania w życiu. Należy przekazywać tylko taką wiedzę, która jest prawidłowo przyswajana i budzi zainteresowanie uczniów.

·         Herbart w wyniku swoich badań nad strukturą procesu nauczania ustalił cztery stopnie formalne nauczania: jasności, kojarzenia, systemy i metody. Zaznaczał przy tym, że odnoszą się one do każdego materiału nauczania., bez względu na jego treść.

Teoria stopni formalnych pojmowana była jednak zbyt rygorystycznie. Zalecano aby każdą jednostkę metodyczną (lekcję) przeprowadzić wg stopni formalnych, co doprowadziło do skostnienia procesu nauczania.

·         Dużym brakiem herbartowskiej teorii nauczania było całkowite zlekceważenie uczniów w procesie zdobywania wiedzy, co w konsekwencji prowadziło do wychowywania jednostek biernych.

·         Schematyzm i formalizm w nauczaniu zabijał inicjatywę nauczycieli , hamował rozwój zdolności uczniów, utrudniał samodzielne przedyskutowanie materiału nauczania.

„HISTORIA WYCHOWANIA” tom II, pod redakcją Łukasza Kurdybachy, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1967 (strony: 291 - 303)