[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Prof. dr hab. Jagoda Cieszyńska
Katedra Logopedii i Lingwistyki Edukacyjnej
Uniwersytet Pedagogiczny
Kraków
Zagrożenie dysleksją
Zaburzenia linearnego przetwarzania informacji
I. Nowa rzeczywistość
Pokolenie dzieci urodzonych w XXI wieku stymulowane jest przede wszystkim bodźcami
wzrokowymi, których źródłem jest telewizor, komputer, billboardy, reklamy, emotikony,
piktogramy. Znacząco krótszy czas rozmów z rodzicami, zaburzony język postaci medialnych
i bohaterów dziecięcych filmów skutkuje trudnościami nie tylko w nabywaniu systemu
fonetyczno - fonologicznego i syntaktycznego (gramatyki języka), ale także poważnymi
problemami z percepcją słuchową języka pisanego. Przedszkolaki mają poważne problemy z
odbiorem informacji zawartych w odczytywanych im tekstach.
W grupach trzylatków wiele dzieci nie realizuje głosek łatwych artykulacyjnie - wargowo
zębowych przednio i tylnojęzykowych, nie buduje zdań gramatycznie poprawnych.
Popularny wśród lekarzy i pedagogów pogląd, że dziecko nauczy się mówić w przedszkolu
poprzez naśladownictwo rówieśników stał się fikcją. Ani trzy, ani czterolatek nie może uczyć
się artykulacji i gramatyki języka od swoich rówieśników z poważnymi opóźnieniami i
zaburzeniami rozwoju czy nabywania systemu językowego. Wśród pięcioletnich dzieci
przedszkolnych wykryto zaburzenia
które najczęściej są przyczynami dysleksji, były to:
o
zaburzenia artykulacji 40%,
o
zaburzenia analizy i syntezy wzrokowej 56%,
o
zaburzenia słuchu fonemowego 46%.
Słuch fonemowy badano zgodnie z najnowszymi wynikami eksperymentów
neuropsychologicznych. Dzieci miały zadanie stwierdzać prawidłowość lub błędy w
wyrazach użytych w zdaniu
W innych badaniach zastosowano test autorski sprawdzający
1
Z badań Barbary Kurowskiej przeprowadzonych w latach 2003/07 (niepublikowana, złożona do druku praca
doktorska
Stan i możliwości zmniejszania ryzyka dysleksji u dzieci pięcioletnich w pracy wychowawczo-
dydaktycznej w przedszkolu
).
2
Wg J. Cieszyńska
Nauka czytania krok po kroku. Jak przeciwdziałać dysleksji?
, Kraków 2001
1
  percepcję fonemów opozycyjnych w sylabach. Zadaniem dzieci było orzekanie o
identyczności lub jej braku w usłyszanych sylabach.
Badania przesiewowe w grupach przedszkolnych przynoszą alarmujące wyniki, wskazujące
na brak przygotowania sześciolatków do podjęcia nauki czytania i pisania.
Obserwowany u dzieci w wieku przedszkolnym opóźniony rozwój mowy, oraz liczne wady
wymowy są spowodowane w głównej mierze:

brakiem pionizacji języka,

minimalnymi uszkodzeniami słuchu (alergie, katary, zapalenie ucha, hałas),
powodującymi trudności w odbiorze głosek bezdźwięcznych, szczelinowych i
zwartoszczelinowych,

niezakończonym procesem forowania się lateralizacji stronnej, skutkującym brakiem
formowania się przewagi lewej półkuli dla przetwarzania funkcji językowych,

przetwarzaniem języka w strukturach prawej półkuli mózgu („prawa półkula nigdy nie
jest zdolna wykonywać funkcji językowych tak dobrze jak lewa, nawet jeśli przejmie
te funkcje bardzo wcześnie”
,

obniżeniem prawności ruchowej, w tym praksji oralnej (błędy w karmieniu) i
sprawności motorycznej (szczególnie manualnej).
Rozwój poznawczy dokonuje się w ścisłym związku z kształtowaniem się funkcji
motorycznych. Jeśli małe dziecko nie potrafi gryźć i żuć pokarmów, nie będzie mogło uczyć
się mówić, jeśli nie skupia wzroku na twarzy dorosłego, nie będzie mogło oglądać obrazków i
uczyć się rozumienia nazw przedmiotów. Jeśli nie chwyta, przeciwstawiając kciuk, nie będzie
mogło manipulować przedmiotami.
Sprawność manualna jest jednym z wyznaczników
rozwoju praksji oralnej. Widać więc wyraźnie konieczność stymulacji wszystkich sfer
rozwojowych. Oddzielenie funkcji poznawczych (zarówno w diagnozie, jak i terapii) nie jest
możliwe. Wpływają one bowiem na siebie i wzajemnie się warunkują. Jakość funkcjonowania
poznawczego i społecznego dziecka jest uzależniona od harmonijnego kształtowania się
wszystkich możliwości psychicznych i fizycznych. Nie jest możliwe oceniane jednej sfery
3
Praca magisterska napisana przez Małgorzatę Krajewską pod moim kierunkiem w latach 2008/2009,
kontynuowana obecnie w ramach pracy doktorskiej.
4
Badania prowadzone pod moim kierunkiem w ramach prac magisterskich na kierunku polonistyka z logopedią
oraz prac dyplomowych w latach 2006/09 na Podyplomowych Studiach Logopedycznych w Uniwersytecie
Pedagogicznym w Krakowie.
5
W Budohoska., A., Grabowska ,
Dwie półkule jeden mózg
, Warszawa 1994, s. 143
6
Por. J. Cieszyńska, M. Korendo,
Wczesna interwencja terapeutyczna
, Kraków 2008
2
    bez odnoszenia jej do pozostałych (nie sposób diagnozować spostrzegania wzrokowego bez
analizy rozwoju motorycznego i słuchowego).
Od wielu lat mówi się i pisze o problemie
zagrożenia dysleksją
, zwraca uwagę na
powiększającą się, z roku na rok, liczbę dzieci z trudnościami w przyswajaniu języka
pisanego.
Warto raz jeszcze uporządkować objawy wskazujące na możliwość wystąpienia trudności
w nauce czytania i pisania. Do najczęstszych problemów wskazujących na możliwość
wystąpienia zakłóceń w sekwencyjnym, linearnym porządkowaniu informacji należą:

dysleksja w rodzinie (rodzice, rodzeństwo, kuzynostwo

padaczka u matki,

zaburzenia przebiegu ciąży i porodu, wcześniactwo,

dysharmonie w rozwoju psychoruchowym w okresie niemowlęcym i poniemowlęcym,

leworęczność w rodzinie,

skrzyżowana lateralizacja (możliwość badania ok. 3 roku życia),

skrzyżowana lateralizacja u obojga rodziców,

oburęczność utrzymująca się po ukończeniu 3. roku życia,

trudności w ubieraniu się,

problemy z porannym wstawaniem,

trudności w opanowaniu jazdy na dwukołowym rowerze,

kłopoty z rysowaniem, odwzorowywaniem linearnego układu klocków,

problemy z naśladowaniem i układaniem sekwencji,

trudności z naśladowaniem sekwencji ruchów,

problemy z naśladowaniem naprzemiennych, szybko zmieniających się ruchów
języka, warg i żuchwy,

kłopoty z opanowaniem słownictwa związanego z czasem (dni tygodnia, pory roku,
przysłówki czasu, wyrażenia przyimkowe określające czas),

nieprawidłowy uchwyt łyżki, widelca, noża, nożyczek, ołówka, pisaka,

brak łączenia dwóch wyrazów w drugim roku życia,

opóźniony rozwój mowy,

wady wymowy,

zaburzenia uwagi słuchowej,

trudności w rozumieniu mowy w hałasie,

trudności z użyciem przyimków nie wyodrębnianych słuchowo,
7
U dzieci, których rodzice są dyslektykami ryzyko wystąpienia dysleksji przewyższa 8x ryzyko populacyjne
3
 
trudności z zapamiętaniem imion koleżanek i kolegów,

kłopoty z zapamiętaniem własnego adresu,

kłopoty z przypominaniem sobie zdarzeń z przeszłości,

trudności z powtórzeniem treści bajki lub filmu.
Należy do tej listy dołączyć także przyczyny jatrogenne wynikające z nieprawidłowego
postępowania terapeutycznego. Należą do nich:

wadliwe metody nauczania (głoskowanie, literowanie, poznawanie liter przez
odwołanie się do nagłosowej głoski w wyrazach),

równomierne ćwiczenie sprawności obu rąk,

zbyt wczesna nauka języka obcego (przed opanowaniem systemu fonetyczno-
fonologicznego języka etnicznego).
Badania laboratoryjne
prowadzone w Klinice Foniatrii i Audiologii Uniwersytetu
Medycznego w Poznaniu potwierdziły występowanie u osób z dysleksją osłabienia
czasowego przetwarzania i integracji informacji o różnych modalnościach oraz zaburzenia w
przetwarzaniu sekwencji szybkozmiennych, krótkotrwałych bodźców. Potwierdzone zostały
informacje na temat syndromu mini-zaniedbywania lewostronnego. Wydaje się, iż efekt ten
mógłby tłumaczyć obserwowane u dzieci dyslektycznych problemy z odczytywaniem
wyrazów od strony prawej do lewej oraz z pomijaniem sylab w wyrazach. Badacze zwracają
także uwagę na trudności wielu uczniów z rozumieniem mowy i tekstów pisanych w hałasie.
Jest to związane z brakiem tłumienia bodźców pobocznych, szczególnie tych odbieranych w
strukturach prawej półkuli mózgu.
U osób dorosłych przejawiających trudności w czytaniu i pisaniu stwierdzono
występowanie mniejszego
planum temporale
w półkuli lewej.
Planum temporale
uważane
jest za strukturalne podłoże lewopółkulowej organizacji języka. Badania wykazały ponadto
zaburzenia mikroarchitektury kory, obecność ognisk kortykalnej dysgenezji w postaci ektopii
czyli gniazd nieprawidłowo umiejscowionych neuronów oraz zaburzenia warstwowości kory.
Prawdopodobne są zaburzenia mielinizacji w rejonach połączeń międzypółkulowych.
Największa ilość obserwowanych zmian zlokalizowana jest w lewej półkuli mózgu (na
poziomie korowych obszarów mowy) i w obszarach czołowych. Jednak B. Maciejewska
zwraca uwagę, że rozmieszczenie zmian różni się w zależności od płci. U mężczyzn istotnie
częściej występują one w lewej półkuli, u kobiet rozmieszczone są w obu półkulach mózgu.
8
B. Maciejewska,
Wartość słuchowych potencjałów wywołanych w diagnostyce dysleksji rozwojowej,
praca
doktorska napisana w Katedrze i Klinice Foniatrii i Audiologii Uniwersytetu Medycznego im. K.
Marcinkowskiego w Poznaniu
4
 Niezależnie od zastosowanej metody można zauważyć - twierdzi badaczka - że u osób
dysleksją połączenia między lewym zakrętem kątowym, a okolicami potylicznymi i
skroniowymi po stronie lewej funkcjonują nieprawidłowo. Obserwuje się osłabioną
aktywność lewopółkulową zwłaszcza lewej okolicy językowej skroniowo-ciemieniowej, oraz
nieprawidłową aktywność w płatach czołowych - zwłaszcza po stronie lewej.
B. Maciejewska pisze o zakłóceniu połączeń lewopółkulowych i słabej synchronizacji
poszczególnych obszarów zaangażowanych w czytanie i pisanie. Przytoczone wyniki badań
potwierdzają realność występowania dysleksji wbrew sądom niektórych nauczycieli, a nawet
badaczy.
Badania potencjałów wywołanych oraz neuroobrazowanie czynności mózgowych
potwierdziły, u osób z trudnościami w przetwarzaniu języka, nadaktywność prawej kory
skroniowej oraz słabsze odpowiedzi potencjałów znad lewej półkuli. Niezwykle istotny jest
fakt, iż takie odpowiedzi mózgowe na stymulację słuchową zarejestrowano nie tylko u
dorosłych czy dzieci z dysleksją, ale nawet u 6-cio miesięcznych niemowląt z grupy ryzyka,
obciążonych wywiadem rodzinnym w kierunku dysleksji
1.1. Nowa definicja dysleksji
Doświadczenia kliniczne w rozpoznawaniu wczesnych objawów dysleksji pozwoliły
sformułować nową definicję dysleksji w takim oto kształcie:
Dysleksja to - trudności w
linearnym opracowaniu informacji: symbolicznych, czasowych, motorycznych, manualnych i
językowych.
Wiemy
już z doświadczeń terapeutycznych, że dzieci dyslektyczne mogą
nauczyć się czytać ze zrozumieniem i osiągają wówczas wiele satysfakcji płynącej z
pochłaniania lektury z przyjemnością. Wysoki poziom funkcjonowania językowego ułatwia
tym osobom przezwyciężenie innych zawsze towarzyszących trudnościom w czytaniu
problemów w linearnych porządkach.
9
B. Maciejewska,
Wartość słuchowych potencjałów wywołanych w diagnostyce dysleksji rozwojowej,
praca
doktorska napisana w Katedrze i Klinice Foniatrii i Audiologii Uniwersytetu Medycznego im. K.
Marcinkowskiego w Poznaniu .
10
Nowa definicja dysleksji została po raz pierwszy wydrukowana w
Biuletynie Logopedycznym
Zarządu
Głównego Polskiego Towarzystwa Logopedycznego nr 1. 2009
5
  [ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

slaveofficial.keep.pl