[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Tekst opublikowany w:
Homoseksualizm. Perspektywa interdyscyplinarna,
red. K. Slany, B. Kowalska, M. ĺmietana,
Nomos, Krakw 2005
Jacek Kochanowski
Od teorii dewiacji do teorii queer.
Lesbijki i geje w polilogu akademickim
Lesbijki i geje wychodzĢ z cienia, czy teŇ,
ujmujĢc rzecz bardziej w konwencji teorii
queer, o ktrej sþw kilka niŇej, z ászafyÑ,
symbolizujĢcej miejsce ukrycia i
odosobnienia, miejsce wygnania tych,
ktrzy uznani zostali za kategoriħ
spoþecznie zbħdnĢ, a nawet niebezpiecznĢ.
ìw proces wychodzenia z ukrycia
obejmuje takŇe przestrzeı dyskursu
akademickiego. W niniejszym artykule
chciaþbym przedstawię zarys
podstawowych etapw, jakie przechodziþy
studia nad fenomenem spoþecznej
obecnoĻci Î czy teŇ raczej nieobecnoĻci Î
lesbijek i gejw.
szczeglnymi cechami psychicznymi. To
waŇne, bowiem uprzednio nikt taki, jak
áhomoseksualistaÑ po prostu nie istniaþ,
istniaþy jedynie akty erotyczne polegajĢce
na tym, Ňe dwie osoby tej samej pþci
dostarczaþy sobie przyjemnoĻci seksualnej.
Byþy to tylko pewne czynnoĻci i nikt nie
þĢczyþ aktu ich dokonywania z jakimiĻ
staþymi predyspozycjami psychicznymi
charakteryzujĢcymi tego, kto owego aktu
dokonywaþ. Ten stan rzeczy zmieniþ siħ
dopiero w obrħbie dyskursu medycznego,
ale zamiana ta miaþa szczeglny charakter.
Nie zastosowano bowiem przy
konstruowaniu áklinicznegoÑ obrazu osoby
homoseksualnej zwyczajowej w naukach
medycznych procedury: obserwacji
áprzypadkwÑ homoseksualizmu i
generalizowania na ich podstawie
szczegþowej charakterystyki osb
ádotkniħtychÑ homoseksualizmem. Tego
rodzaju wysiþek byþby z metodologicznego
punktu widzenia rwnie daremny, jak
prba sporzĢdzenia spjnego áobrazu
klinicznegoÑ osoby heteroseksualnej Jak to
wykazaþa bowiem wspþczesna
psychologia, osb homoseksualnych nie
þĢczy nic oprcz poŇĢdania seksualnego
PoczĢtkowo problematyka
homoseksualnoĻci nie byþa uwaŇana za
swoisty problem nauk humanistycznych.
Homoseksualizm uwaŇany byþ za chorobħ i
jako taki stanowiþ domenħ nauk
medycznych: neurologii czy psychiatrii. To
bowiem w ramach dyskursu medycznego,
jak znakomicie opisaþ rzecz Michel
Foucault w swojej pracy áHistoria
seksualnoĻciÑ , powoþano do Ňycia pojħcie
áhomoseksualistyÑ jako osoby
charakteryzujĢcej siħ pewnymi
skierowanego ku partnerowi tej samej pþci.
Nawet doĻwiadczenie odrzucenia
spoþecznego przebiega rŇnie i wywoþuje
rŇne skutki u rŇnych osb. Kreacja
wizerunku áosoby homoseksualnejÑ w
obrħbie dyskursu medycznego byþa oparta
na innej zasadzie, bowiem
podporzĢdkowana byþa jednemu celowi:
wykazaniu, Ňe homoseksualnoĻę jako
preferencja seksualna wiĢŇe siħ w sposb
konieczny z obrzydliwymi, zdaniem
badaczy, cechami psychicznymi, takimi
jak np. skþonnoĻci do pedofilii, mania
seksualna i promiskuityzm, niezdolnoĻę do
odczuwania uczuę wyŇszych. Powstawaþ
nie obraz osoby homoseksualnej, lecz
ponura karykatura. Pierwsze refleksje
humanistyczne na temat lesbijek i gejw,
m.in. w ramach socjologii dewiacji,
przejħþy ten punkt widzenia. W wielu
wspþczesnych opracowaniach, gþwnie
powstajĢcych w instytucjach powiĢzanych
religijnie, mamy do czynienia z
kontynuowaniem tego punktu widzenia:
dowiadujemy siħ, Ňe wszyscy bez wyjĢtku
homoseksualiĻci cierpiĢ na depresjħ, jakieĻ
rodzaje neurozy lub psychozy, wszyscy
majĢ zþe relacje z ojcem, wszyscy
charakteryzujĢ siħ pewnym stopniem
ázniewieĻcieniaÑ (to jest przyjmowania
przez mħŇczyzn gestw i sposobw bycia
kulturowo przypisanych kobietom), a
przede wszystkim wszyscy nie sĢ zdolni do
tworzenia staþych, wieloletnich,
monogamicznych zwiĢzkw, ergo nie sĢ
zdolni do miþoĻci.
tego typu orientacji badawczej w
humanistyce byþo oĻwiadczenie
autorytatywnych organizacji naukowych o
znaczeniu miħdzynarodowym:
Amerykaıskiego Towarzystwa
Psychiatrycznego i Amerykaıskiego
Towarzystwa Psychologicznego
informujĢce, iŇ klasyfikowanie
homoseksualizmu i biseksualizmu jako
zaburzenia byþo blednħ, gdyŇ ludzka
orientacja seksualna jest zrŇnicowana i
niekiedy Î w trudnym do oszacowania we
wzglħdu na dominujĢcy heteronormatywny
model kulturowy zakresie Î przybiera
postaę emocjonalnego i seksualnego
pociĢgu do osb tej samej pþci. Studia
lesbijsko Î gejowskie, przyjmujĢc to
stanowisko naukowe za punkt wyjĻcia,
miaþy na celu rzetelne scharakteryzowanie
spoþecznej sytuacji dotkniħtych
dyskryminacjĢ osb homoseksualnych oraz
scharakteryzowanie spoþecznej toŇsamoĻci
lesbijek i gejw rozumianej jako pewnego
typu toŇsamoĻę kolektywna, grupa, ktrej
wsplnĢ podstawĢ jest doĻwiadczenie
wyklħcia Î ásþowa obelgiÑ. W socjologii
projekt ten oznaczaþ przejĻcie od opisu
áĻrodowiska homoseksualnegoÑ jako
Ļrodowiska quasi Î przestħpczego,
skþadajĢcego siħ gþwnie z mħŇczyzn
polujĢcych w toaletach publicznych na
mþodych chþopcw do opisu szczeglnego
rodzaju problemw, z jakim spotykajĢ siħ
rodziny homoseksualne czy polityczny
ruch lesbijek i gejw. ZaþoŇeniem owych
LGBT studies byþo przekonanie, Ňe lesbijki
i geje stanowiĢ w duŇym stopniu jednolitĢ
mniejszoĻę kulturowĢ, ktrĢ moŇna
scharakteryzowaę przy uŇyciu retoryki
toŇsamoĻci kolektywnej oraz mniejszoĻci
kulturowej. Zamysþ ten nie powidþ siħ,
poniewaŇ lesbijki i geje okazali siħ byę
zbyt zrŇnicowani, by moŇna byþo objĢę
ich w ramy spjnego opisu
typologicznego. StĢd w amerykaıskiej
literaturze socjologicznej nastĢpiþo
przejĻcie od charakterystyki átoŇsamoĻci
lesbijek i gejwÑ do relacjonowania
przejaww árŇnicy gejowskieÑ Î owego
nieogarnionego zrŇnicowania stylw
W latach siedemdziesiĢtych, a zatem w
latach kontrkulturowej burzy, same lesbijki
i sami geje postanowili zaczĢę
przeciwdziaþaę temu karykaturalnemu i
genetyczne homofobicznemu obrazowi i
przejĢę w wrogi dyskurs. PowstajĢ studia
lesbijsko Î gejowskie, kierunek badawczy,
ktrego celem jest nakreĻlenie
ápozytywnego obrazu osoby
homoseksualnejÑ jako osoby zdolnej do
porzĢdnego, obywatelskiego, zgodnego
Ňycia w spoþeczeıstwie. OczywiĻcie
momentem przeþomowym dla powstania
Ňycia osb homoseksualnych. MoŇna tylko
ubolewaę, Ňe polskie opracowania
socjologiczne na temat spoþecznej sytuacji
osb homoseksualnych nie biorĢ pod
uwagħ upadku toŇsamoĻciowego stylu
uprawiania gay studies i przejĻcia do
narracji spod znaku teorii queer.
dewiantw, zboczeıcw, odszczepieıcw
czy queers Î odmieıcw. Nauka bowiem,
jak znakomicie pisze o tym prof. Marian
Kempny , jest tylko jednym z wielu
procesw kulturowych, wplĢtanych w te
same mechanizmy przemocy, jakie dotyczĢ
caþej przestrzeni spoþecznej. Skoro zaĻ w
spoþeczeıstwie obowiĢzywaþa przemoc
heteronormatywna, czyli przemoc
zmuszajĢca kobiety i mħŇczyzn do
wyrzeczenia siħ swoich pragnieı
homoerotycznych lub przynajmniej do
zatajenia ich, takŇe nauka uprawiana na
uniwersytetach uczestniczyþa w owych
procedurach przemocy. Dlatego
koniecznym siħ staþo, by osoby
doĻwiadczajĢce na wþasnym ciele owej
heteroseksualnej przemocy wystĢpili i
przemwili we wþasnym imieniu, biorĢc
udziaþ w wielkim, wielostronnym
akademickim dialogu - polilogu. Dlatego
koniecznym siħ staþo, by do prby
humanistycznego opisu áĻwiata czþowiekaÑ
doþĢczyþa takŇe na peþnych prawach
opowieĻę lesbijek i gejw o tym, jak
skazani zostajĢ na spoþeczny niebyt.
Dlatego koniecznym siħ staþo powstanie
studiw lesbijsko Î gejowskich i studiw
nad odmiennoĻciĢ seksualnĢ.
To wþaĻnie rozpad dyskursw podmiotowo
Î toŇsamoĻciowych powoþaþ do Ňycia nowy
paradygmat: studia queer, ktre przyjmujĢ
zaþoŇenie o niepowstrzymanej dyspersji
indywidualnego i spoþecznego znaczenia
homoseksualnoĻci. Studia queer lokujĢ siħ
w obrħbie nurtu socjologii ponowoczesnej,
a zatem standardem jest, Ňe studiami
owymi zajmujĢ siħ zazwyczaj Î choę nie
zawsze Î lesbijki i geje, ktre i ktrzy
starajĢ siħ ukazywaę owĢ problematykħ z
wþasnego, lokalnego punktu widzenia,
przeciwstawiajĢc siħ tym samym wciĢŇ
pozujĢcemu na obiektywizm dyskursowi
homofobicznemu. Owa lokalnoĻę
postpozytywistycznej narracji pozawala na
unikanie bþħdu konstruowania jakoby
obiektywnego opisu osb
homoseksualnych, ktry zawsze okazuje
siħ byę opisem skonstruowanym z
konkretnej pozycji. Co jednak waŇniejsze,
studia queer jako oĻrodek swego
zainteresowania stawiajĢ nie opis
homoseksualistw i ich sytuacji,
odrzucajĢc tym samym bþĢd pierworodny
dyskursw medycznych, ale procedury
wymuszania normy heteroseksualnej i
ustanawiania instytucji áobowiĢzkowego
heteroseksualizmuÑ.
To zabranie gþosu przez odmieıcw,
zabranie gþosu na uniwersytetach i w
ramach dyskursu naukowego w sposb
naturalny musi budzię sprzeciw tych,
ktrzy z pewnoĻciĢ bez wþasnej winy, lecz
z powodu swego kulturowego
uwarunkowania czujĢ siħ w obowiĢzku
chronię uniwersytecki polilog
humanistyczny przed inwazjĢ tych, ktrzy
wykazujĢ jego fallogocentrycznoĻę
(podporzĢdkowanie mħskiemu interesowi)
czy heteronormatywnoĻę. BroniĢ oni
bowiem boŇka obiektywnoĻci, ktry jest
niczym innym, jak Î za Stevenem
Seidmanem powiem Î áupozowanĢ
subiektywnoĻciĢÑ . Dzieje humanistycznej
refleksji nad homoseksualizmem pokazujĢ
w sposb najbardziej transparentny w jaki
sposb áobiektywnaÑ nauka sþuŇyþa
zupeþnie nieobiektywnym interesowi Î w
OtŇ bowiem i rewolta uniwersytecka,
ktra dokonuje siħ w chwili obecnej takŇe
w Polsce, a ktra, jak widzimy i sþyszymy,
wywoþuje tak wiele kontrowersji. Pod
dachami uniwersytetw, w ramach
homofobicznych dyskursw medycznych,
socjologicznych, psychologicznych,
kryminologicznych i innych szerzono
bowiem kulturowo usankcjonowanĢ
nienawiĻę do osb homoseksualnych,
skazywano ich, jak dowodzi tego Michel
Foucault, na kulturowy niebyt jako
tym przypadku interesom wymuszania
normy heteroseksualnej Î i jak bardzo
konieczne staþo siħ zabranie gþosu przez
tych, ktrych wymogi obiektywizmu
skazywaþy na milczenie.
poglĢdy o tym, Ňe homoseksualizm jest
niezdrowy, nienormalny, zagraŇajĢcy
polskiemu spoþeczeıstwu i niebezpieczny
dla polskiej rodziny, czy teŇ uniwersytet
ma byę przede wszystkim trybunĢ wolnego
od nienawiĻci i uprzedzeı polilogu po
pierwsze i cnt obywatelskich i
demokratycznych po drugie, co w
odniesieniu do homoseksualizmu oznaczaę
musi gþoszenie po pierwsze aktualnego
stanowiska nauki w tej sprawie,
ukazujĢcego homoseksualizm jako zdrowĢ
orientacjħ seksualnĢ oraz promujĢcym idee
tolerancji w obrħbie zrŇnicowanego
spoþeczeıstwa. Tolerancja, otwartoĻę,
ŇyczliwoĻę Î te cnoty obywatela
nowoczesnego paıstwa sĢ tymi cnotami,
ktre dla etosu uniwersyteckiego powinny
byę cnotami najwaŇniejszymi Ňe wzglħdu
na dobro paıstwa, ktremu wyŇsze
uczelnie dostarczajĢ kadr intelektualistw.
Uniwersytet nie moŇe, w moim
przekonaniu, uchylaę siħ od obowiĢzku
wspierania postaw otwartoĻci, natomiast
sprzyjanie wspomnianej wyŇej teorii
dewiacji i marginalizowanie dyskursu
homofilnego uwaŇam za smutne
zapoznanie wielkiej kulturotwrczej roli
uniwersytetu.
Sytuacjħ mamy w chwili obecnej takĢ, Ňe
na uniwersytetach amerykaıskich dziaþajĢ
wielkie oĻrodki studiw lesbijsko Î
gejowskich, ktrych dorobek dopiero
zaczynamy sobie przyswajaę. TakŇe
socjologia, ktrĢ reprezentujħ, otworzyþa
siħ na nowĢ perspektywħ zwiĢzanĢ z
analizĢ kulturowych procesw
wymuszania normy seksualnej, dziħki
czemu powstaþa subdyscyplina zwana
socjologiĢ queer . Jestem przekonany, Ňe
ten kierunek badawczy jest waŇnym i
koniecznym, nowym etapem rozwoju nie
tylko polskiej socjologii, ale takŇe polskiej
humanistyki w ogle. Uniwersytet bowiem
jest zbyt waŇnym dla kultury i dla
spoþeczeıstwa miejscem, by zgodzię siħ na
konstruowanie w ramach dyskursu
akademickiego teorii odwoþujĢcych siħ do
wykluczeı, marginalizacji, stereotypw
lub wrħcz do kþamstwa. Studia queer sĢ
humanistyce potrzebne z tego samego
powodu dla ktrych potrzebne sĢ studia
nad Shoah, studia nad kolonializmem czy
studia kobiece: skoro pod dachami
uniwersytetw powstawaþy teorie
usprawiedliwiajĢce nienawiĻę i krzywdħ,
takŇe pod dachami uniwersytetw muszĢ
powstaę teorie, ktre pomogĢ owe
procedury odpowiedzialne za rŇne
postacie niesprawiedliwoĻci wykryę i
zneutralizowaę.
Teoria queer, ktrej reprezentantem siħ
mieniħ, w swym socjologicznym wydaniu
jest teoriĢ rŇnicy spoþecznej, a zatem
teoriĢ spoþeczeıstwa zrŇnicowanego,
wielobarwnego, wieloĻwiatopoglĢdowego,
zmiennego. Socjologia bowiem, powoþana
do opisu przestrzeni interakcji
intersubiektywnych, daje Ļwiadectwo
temu, Ňe Ļwiat spoþeczny podlega
nieustannym zmianom, zaĻ jego
mieszkaıcy charakteryzujĢ siħ tak
ogromnĢ rŇnorodnoĻciĢ postaw i
zachowaı, Ňe nie moŇe ich objĢę i opisaę
Ňaden najbardziej nawet kompletny sondaŇ
spoþeczny. Ta nieposkromiona zmiennoĻę
przestrzeni spoþecznej uczy, Ňe jedynĢ
metodĢ na ustanowienie jakiegokolwiek
þadu spoþecznego jest Î jeĻli odrzucamy, co
do czego mam nadziejħ wszyscy jesteĻmy
zgodni, przemoc Î wielostronny dialog,
Problem bowiem, z jakim przychodzi siħ
nam dziĻ zmierzyę takŇe w kontekĻcie
naszych Dni Kultury Lesbijek i Gejw to
problem roli uniwersytetw we
wspþczesnym polskim spoþeczeıstwie. W
odniesieniu do problematyki
homoseksualizmu pytanie brzmi: czy
polskie uniwersytety majĢ byę
przestrzeniĢ, gdzie w ramach
nienaukowego, wyznaniowo naznaczonego
dyskursu teorii dewiacji szerzone majĢ byę
czyli polilog. Poszukiwanie porozumienia
okazuje siħ byę z socjologicznego punktu
widzenia jedynĢ drogĢ do ustanowienia
sprawiedliwego þadu spoþecznego. SĢdzħ,
Ňe poŇytek, jaki socjologii i caþej refleksji
humanistycznej niesie teoria queer moŇna
podsumowaę sþowami, Jakie Zygmunt
Bauman odnosi do socjologii: áMyĻlħ, Ňe
jednĢ z najwaŇniejszych zasþug myĻlenia
socjologicznego jest podwaŇenie tezy, iŇ
jakakolwiek interpretacja moŇe byę
zupeþnie i jedynie prawdziwa. Eksponuje
ono wieloĻę doĻwiadczeı i form Ňycia;
pokazuje, Ňe kaŇda z takich form jest
pewnym Ļwiatem o wþasnej logice i
wþasnych prawach, a zarazem wyszydza
jako faþszywe wszelkie prby caþkowitego
zamkniħcia siħ w sobie i zupeþnej
niezaleŇnoĻci. MyĻlenie socjologiczne nie
zamierza stawaę na przeszkodzie
przemianom ludzkich doĻwiadczeı i ich
wymianie, a wprost przeciwnie, chciaþoby
je uþatwię i usprawnię. PoniewaŇ
przeciwstawia siħ wszelkim prbom
ázamroŇenia wiruÑ i opuszczania
szlabanw granicznych, wiħc przyczynia
siħ do mnoŇenia w Ļwiecie dwuznacznoĻci.
Z punktu widzenia wþadz, ktrych obsesjĢ
jest zaprowadzanie porzĢdkw, socjologia
jest skþadnikiem Ļwiatowego ábezþaduÑ,
raczej problemem, niŇ rozwiĢzaniem.
Wielkim poŇytkiem, jaki socjologia moŇe
wnieĻę do ludzkiego Ňycia i wspþŇycia,
jest wskazywanie na to, Ňe wzajemne
zrozumienie i tolerancja stanowiĢ
podstawowy warunek powszechne
wolnoĻci. Socjologia moŇe potħŇnie
wesprzeę zrozumienie, z ktrego wyrasta
tolerancja i tolerancjħ, ktra umoŇliwia
zrozumienie. (...) MyĻlenie socjologiczne
wspomaga sprawħ wolnoĻci.Ñ
heteroseksualna wiħkszoĻę zrozumie i
zaakceptuje fakt, Ňe niektrzy chcĢ
pozostaę homoseksualni i chcĢ byę wolni
od owej heteronormatywnej presji. Teoria
queer nie opisuje, kim sĢ homoseksualiĻci,
wiadomo bowiem, Ňe nie stanowiĢ oni
Ňadne jednorodnej grupy w rozumieniu
socjologicznym, poprzestaje jedynie na
wskazania drobnych, rozsianych
mechanizmw bezlitosnej przemocy
wymierzonej przeciwko nim, przemocy
niesprawiedliwej, przemocy niszczĢcej
wolnoĻę i prawo do szczħĻcia. Taka teoria
queer, uprawiana takŇe w obrħbie
socjologii, wspomaga sprawħ wolnoĻci,
tolerancji i demokracji, a zatem pozostaje
niesþychanie istotnym elementem
budowania uniwersyteckiego,
sprawiedliwego polilogu.
Taka teŇ jest i rola spoþecznej teorii queer
na uniwersytetach: wspomagaę sprawħ
wolnoĻci i tolerancji. Teoria queer
informuje, Ňe wszyscy podlegamy presji
wymuszajĢcej na nas heteroseksualne
zachowanie, ale informuje takŇe, Ňe presji
tej moŇemy siħ przeciwstawię oraz Ňe dla
þadu spoþecznego niezbħdnym jest, jeĻli
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

slaveofficial.keep.pl