- W Boga - wierze. Natomiast nie bardzo wierzę w to, co ludzie mówią o Bogu.

Jan Henryk Pestalozzi i jego poglądy.

Szwajcarski pisarz a przede wszystkim pedagog Jan Henryk Pestalozzi, ojciec szkoły ludowej urodził się 12 stycznia 1746 roku w mieście Zurych. Jego ojciec, lekarz, zmarł, kiedy młody Jan miał pięć lat. Całe życie był przeciwnikiem ucisku chłopów przez panów. Z taką sytuacją zetknął się podczas przebywania u dziadka w miejscowości Hongg. Napatrzył się również na biedę i nędze panującą wśród wiejskich rodzin. W swoich utworach często wspomina jak bardzo chciał zapobiec i zatrzymać źródło nędzy. Wiedziała jednak, że życia nie da się zmienić. Jego marzeniem było wychowywać i ulepszać bytowanie dzieci w takich warunkach, w jakich żyją dając im jednocześnie szanse na wyzwalanie zdolności i umiejętności. Ukończył szkołę elementarną w Zurychy. Następnie uczył się w szkole łacińskiej oraz w Collegium Humanitatis oraz Carolinum, gdzie studiował teologię a następnie prawo. Okres studiów diametralnie wpłynął na jego poglądy i życie. Osobowość jego kształtowała się dzięki utworom Leibniza, Wolfa oraz Fichtego i Kanta. W trakcie studiów słuchał filozofii Zimmermanna i pod jej wpływem przez całe życie poszukiwał samodzielności. Podczas nauki w szkole wyższej zetknął się z książką J.J Rousseau, która miała ogromny wpływ na jego poglądy wychowawcze. Swojej nauki nie skończył. Coraz częściej w tym okresie mówiono o zmianach zachodzących w rolnictwie. Z tego też względu osiadł na wsi. Wcześniej jednak, aby lepiej poznać i zrozumieć nowe poglądy i zasady agronomi udał się w okolice Berna. Jeszcze w okresie studiów w 1765 napisał swoje pierwsze dzieło "Agis", opisując w nim losy króla spartańskiego, zamordowanego z rąk tyrana, któremu wcześniej uratował życie. Pożyczył pieniądze w celu kupienia posiadłości w Birr a następnie wybudował tam dom. Ową posiadłość nazwał Neuhof, co w dosłownym znaczeniu oznacza "nowy dwór". Ożenił się z mądrą i bogatą Anną Schulthess, która towarzyszył mu i wspierała go do końca dni. Swoje gospodarstwo przekształcił w 1774 roku w zakład, którego zadaniem było wychowywanie i uczenie pracy na roli ubogich dzieci, które w trakcie przygarnięcia nie miały, co jeść i w co się ubrać. Tak powstała pseudo szkoła wychowawcza. Prace, jakie wykonywały dzieci były związane z rolą, ogrodem, warsztatem tkactwa i farbiarnią. Wiek dzieci w zakładzie nie przekraczał 15 roku życia a dolną granicą był 8 rok. Poza pracą fizyczna dzieci uczyły się czytać, pisać, rachunków oraz elementów geografii. Wszelką pracę opierał na samodzielności dzieci, ponieważ zdawał sobie sprawę, że dzieci będą musiały w przyszłości radzić sobie same. Nauka była jedynie uzupełnieniem pracy na roli. Uczniowie jego sami prowadzili zapisy wydatków i przychodów. Pestalozzi mając wizję zakładu wychowawczego miał nadzieje, że praca dzieci oraz podstawowe nauczanie pokryje koszty, które składały się na prowadzenie zakładu. Praca dzieci nie opłaciła jednak wciąż rosnących kosztów. Zakład został zamknięty w 1780 przede wszystkim z przyczyn ekonomicznych. Pomimo szukania pomocy wśród znajomych nie dał rady na dalsze prowadzenie zakładu, ale o zakładzie słyszano i chwalono jego osiągnięcia wychowawcze. Od tego czasu za najlepszych współpracowników uznawał jedynie dzieci.

Po tym czasie pomimo nie odpowiednich warunków materialnych rozpoczął Pestalozzi działalność literacką. Pierwszym utworem był "Wieczór samotnika", który zawierał rozwinięty zarys późniejszego systemu wychowawczego autora. W roku 1780 powstała powieść "Leonard i Gertruda" ukazująca szkołę ludową, która powinna przyczynić się do odrodzenia społeczeństwa. W między czasie powstawania dzieł pisał do szwajcarskich gazet artykuły.

Następnie dostał stanowisko pracy na czele organu rządowego, który po czasie stał się narzędziem występowania w obronie ludu. Następną praca, jaką podjął z dziećmi było objęcie kierownictwa w zakładzie w Santz. Był to zakład, który przyjął bezdomne dzieci po wojnie. Pestalozzi pracował w bardzo ciężkich warunkach. Ów sierociniec znajdował się w budynku wcześniejszego klasztoru, a dzieci nie chętnie okazywały sympatię do rewolucjonistów. Dzięki swoim umiejętnościom i praktyce wychowawczej bardzo szybko zyskał sobie zaufanie oraz miłość dzieci. Praca z dziećmi pomimo wielkich trudności związanych z warunkami mieszkalnymi dzięki wytrwałości, jaką posiadł i systematycznej pracy była dla niego ogromną satysfakcją. O swojej działalności w tym mieście i pracy z dziećmi pisze w utworze "Jak Gertruda uczy swoje dzieci". Nie długo jednak trwała działalność ośrodka dla sierot. Budynek został zajęty przez wojsko, co spowodowało przeniesienie się w 1799 roku Pestalozziego do Burgdorfu, umieszczając nowy sierociniec w starym zamku. Praca w Burgdorfie była najlepszym sprawdzianem i wykazaniem się dla Pestalozziego. Prowadził tutaj zakłady wychowawcze oraz seminarium nauczycielskie. Praca z dziećmi oraz dokładne uświadomienie sobie jak ważne jest początkowe nauczanie dały możliwość kontynuowania dalszej działalności wychowawczej. Pragnął uczyć dzieci i poświęcał im naprawdę ogrom czasu. Wyniki, jakie zobaczył po kilku miesiącach swoich działalności spowodowały, że dogłębnie zdał sobie sprawę z użyteczności swojej metody wychowawczej.

Swoje dokonania chciał przedstawić a tym samym zainteresować nimi Napoleona. Jednak jego działania w tym kierunku były bezskuteczne. Zamiany polityczne zachodzące w Szwajcarii, spowodowały przeniesienie się Pestalozziego do München-Buchsee. Tutaj dokonał połączenia swojego instytutu z szkołą rolniczą. Po krótkim pobycie w München-Buchsee jego zakład został przeniesiony Yverdon i tutaj przyłączono do niego szkołę dla dziewcząt. Atmosfera, jaką wytworzył Pestalozzi przypominała rodzinny krąg osób, które wzajemnie się wspierają i współpracują. Był to aktywny okres jego działalności, przez który nauczył się pracować z dziećmi oraz stworzył własną metodę wychowywania młodych. Młodych tym czasie spotkał się także z krytyka ze strony duchowieństwa, które uważało, że Pestalozzi wychowuje swoich podopiecznych w niechęci do religii. Konflikty spowodowały powolny upadek zakładu, który w 1825 roku całkowicie przestał istnieć. Po tych przykrych wydarzeniach Pestalozzi powrócił do Neuhof. Zmarł 1827 roku.

Dzięki swojej działalności Jan Henryk Pestalozzi rozwinął teorie pedagogiczne oraz działalność wychowawczą. Wrażliwość, jaką doświadczył podczas obserwowania szwajcarskiej chłopskiej rodziny, rozbudziła w nim chęć pomagania dzieciom i wychowywania, nauczania ich, które nie posiadały swoich domów i warunków do rozwoju. Cała jego działalność zarówno praktyczna jak i teoretyczna zmierzała do przebudowy szkoły początkowej, wypracowanie dla niej nowoczesnych teorii wychowywania, co spowodowało początki zmian w elementarnych szkołach.

Idee pedagogiczne, które widoczne są w jego dziełach zmierzały do ukazania rozwoju dziecka i pobudzania go do samodzielnej aktywności przez praktyczną działalność. Według Pestalozziego podstawą wychowania jest teoria ograniczonego rozwoju. Nauczyciel, wychowawca podczas oddziaływania na dzieci powinien odkrywać prawa rządzące rozwojem każdego człowieka. Rozwój dziecka zależny jest od sił, tkwiących w człowieku. Pestalozzi ma tu na myśli siłę intelektualną, fizyczną, moralną. Ten schemat rozłożył na części ciała człowieka twierdząc, że siła intelektualna tkwi w głowie, fizyczna w ręce natomiast moralna w sercu. Poza tym głównym poglądem na rozwój nie zapominał o naturalnym rozwoju, które dokonuje się w zgodzie z naturą. Dzięki takiemu pojmowaniu rozwoju człowieka można zacząć nauczać i wychowywać.

Drugą ideą, która wpłynęła na jego poglądy było zrozumienie, iż dziecko powinno być pobudzane do działalności, dzięki czemu rozwija ono wiarę w swoje naturalne możliwości, także lgnie do pracowania nad sobą. Cel, jaki widział Pestalozzi w nauczaniu było poza przekazywaniem wiedzy, rozwijanie i rozbudzanie funkcji psychicznych. Nauczanie powinno opierać się na oddziaływaniu wrażeń i naturalnych sił a cały proces rozpoczyna się po wypracowaniu dokładnych pojęć. Posłużył się tutaj Pestalozzi pojęciem liczby, kształtu oraz słowa. Owe podstawowe składniki doprowadziły Pestalozziego do naturalnej psychologicznej podstawy teorii oraz metodyki nauczania w szkole elementarnej. Nauczanie powinno zawierać naukę liczenia, mierzenia oraz mówienia. To wszystko odnosi się do nauki rachunków, rysunku oraz geometrii i naukę języka ojczystego.

Ostatnią ideą pedagogiczną było połączenie nauczana z wychowaniem moralnym, które według Pestalozziego ujawnia się na początku w miłości do matki, a następnie przez budzenie szacunku i serdeczności w stosunku do innych nauczanie będzie odbywać się z chęcią i zainteresowaniem.

Dydaktyka Pestalozziego łączy się z zasadą poglądowości, która polega na kierowaniu uczniem w taki sposób, aby poznawał on rzeczy od szczegółów do całości. Owa zasada uczy logicznego myślenia, rozwijając przy tym spostrzegawczość dzieci oraz uogólniania i wyszczególniania cech różnych przedmiotów. Przy nauczaniu Pestalozzi zwrócił uwagę na etapy poszczególnych poznawanych wiadomości. Zalecił przechodzenia od wiadomości łatwych do trudnych, rzeczy, które są bliższe uczniom następnie do tych, które są dalsze. A ponadto wiadomości nowe winny łączyć się ze wcześniej zdobytymi. Program nauczania do szkoły podstawowej powinien opierać się na trzech wcześniej wymienionych elementach: liczbie, kształcie i słowie.

Wszelką wiedzę pedagogiczną od razu przekładał na praktykę. Wyglądało to troszeczkę inaczej, ponieważ dzieci przebywające w jego zakładzie uczyły się i korzystały z opanowanej wiedzy podczas nauki zawodu. Działalność fizyczna nie tylko przygotowywała dzieci do zawodu, ale także wyrabiała moralne cechy.

Działalność oraz twórczość pisarska Pestalozziego spowodowała postęp w nauczaniu początkowym. Zmiany na tym szczeblu nauczania doprowadziły do upowszechnienia oświaty. Miłość, jaką obdarzył dzieci jest cenioną wartością w późniejszych latach rozwoju edukacji. Idea nauczania według Pestalozziego została rozesłana po całym ówczesnym świecie przez sławnych działaczy i pedagogów jak: Diesterwega, Uszyńskiego czy Edwarda Estkowskiego.

Pestalozzi jest nazywany "ojcem szkoły powszechnej", dzięki swojej działalności i wytrwałości w niej, spowodował zmiany dając jednocześnie do zrozumienia, że jedynie nauczyciel może zmienić szkolnictwo oraz sposoby nauczania. W okresie rodzącego się kapitalizmu owa idea nie znalazła jednak dobrego gruntu do dalszej realizacji. Zainteresowaniem okazała się metodyka nauczania w szkołach początkowych. Także Pestalozzi dał początek stanowisku indywidualizującemu, które miało na celu przekazywanie dzieciom elementarnych informacji z uwzględnieniem ich możliwości i zainteresowań.

5