[ Pobierz całość w formacie PDF ]
drMariaJankowska
AkademiaPedagogikiSpecjalnej
Warszawa
NadziejaaOpatrzność
BoŜa
NadziejaiOpatrznośćBoŜa
sąterminami,którymiludzie
posługująsięwcodziennym
Ŝyciu,aleteŜczęstosąone
przedmiotemwielunaukowych
rozwaŜańwpsychologii,filozofii,
czyteologii.
KatechizmKościoła
Katolickiegopodaje,iŜnadzieja,
obokwiaryimiłości,naleŜydo
jednejztrzechcnótteologalnych,
wktórychwyraŜasięstosunek
człowiekadoBoga.
SandroBotticelli,MadonnazDzieciątkiemiŚw.Janem
Nadziejapozwalaczłowiekowioczekiwać,Ŝeosiągnieonszczęście
KrólestwaniebieskiegoiŜyciewieczne,pokładającufnośćwobietnicachChrystusai
opierającsięnienawłasnychsiłach,alenamocyłaskiDuchaŚwiętego
1
.
Nadzieja zatem upatruje w Bogu najwyŜsze Dobro, którego człowiek
całymswymsercempragnie.OpatrznośćBoŜanatomiastoznaczazrządzenia,
przezktóreBógzmiłościąimądrościąprowadziwszystkiestworzeniadoich
ostatecznegocelu
2
.
1
KatechizmKościołaKatolickiego,nr1817,Pallottinum,Poznań1994.
2
TamŜe,nr321.
SandroBotticelli,TrójcaŚw.(fragment)
Czytamy w Katechizmie Kościoła
Katolickiego, Ŝe Bóg stworzył świat
uporządkowanyidobrywedługswej
mądrości. Wszystko co Bóg stworzył
mawłaściwąsobiemądrośćidoskonałość,
ale nie wyszło całkowicie wykończone
z rąk Stwórcy. Jest ono stworzone
w „drodze” (...) do ostatecznej
doskonałości, którą ma dopiero osiągnąć
i do której Bóg je przeznaczył. Człowiek
wyposaŜony w rozum i wolną wolę
z nadzieją zdąŜa do swego ostatecznego
przeznaczenia, poniewaŜ w jego sercu
zaszczepione zostało pragnienie owej
doskonałości, którą ma nadzieję osiągnąć.
BoŜą Opatrznością są więc „wszelkie
zrządzenia, przez które Bóg prowadzi
swojestworzeniedotejdoskonałości”
1
.
Tak więc wszystko co człowieka spotyka, dobro i zło, choroba
i cierpienie, Ŝycie i śmierć mieszczą się w wymiarze BoŜej Opatrzności
uwzględniającejwolnywybórdokonywanyprzezczłowieka.Bógwspółdziała
z człowiekiem we wszystkim, co jest dla niego dobre. Dopuszcza nawet zło,
grzech, ale szanując wolność swego stworzenia, w sposób tajemniczy potrafi
wyprowadzićzniegodobronadającsenswszelkiemuludzkiemudziałaniu
2
.
Strukturanadzieijakodyspozycjipsychicznejczłowieka
Nadziejajestnaturalnymstanemegzystencjiczłowieka,jesttądyspozycją
psychiczną,którapozwalanadaćswojemudziałaniuicałemuŜyciusens.Jest
onaczynnikiemaktywizującymiukierunkowującymludzkieczynności,gdyŜ
dziękiniejczłowiekmoŜepodejmowaćskutecznieróŜnecele,aletakŜeczućsię
wŜyciubezpiecznieorazoczekiwaćspełnieniaswychdąŜeń,realizacjiplanów
orazposiadaćprzeświadczenie,ŜewszelkitrudŜycia,jegosukcesyiporaŜki,
atakŜeśmierćmagłębokisensiznaczenie.Wszystkotobowiemzmierzado
ostatecznegoprzeznaczenia,którymjestBóg.
Człowiek mający nadzieję spodziewa się zaistnienia sprzyjających
okoliczności umoŜliwiających osiągnięcie jakiegoś dobra. Zatem człowiek ma
nadziejęnp.,Ŝeukończyzpowodzeniemszkołę,Ŝezdobędziedobrzepłatną
pracę,Ŝeoperacjachoregowrodziniezakończysięsukcesem,Ŝenowowybrana
izbadoparlamentubędziebronićinteresównajbiedniejszych.Człowiekmający
nadziejęnaosiągnięciejakiegośdobrapodejmujedziałanie,aŜebyzrealizować
swezamierzenia,osiągnąćwaŜnydlasiebiecel.
1
TamŜe,nr302.
2
TamŜe,nr311.
PaoloUccello,Nadzieja
JednakŜezdarzasiętakŜetak,Ŝeludzietracąnadziejęiwtedyniewierzą,
Ŝe uda im się zrealizować zamierzone cele, Ŝe osiągną upragnione dobro.
Wówczas wpadają w stan beznadziei, tracąc nadzieję na realizację
jakiegokolwiekprzedsięwzięcia,wpadająwstanprzygnębienia,depresji,apatii.
WyraŜasiętoczęstowtakichstwierdzeniachjaknp.:tojestbeznadziejne;tonie
mazupełniesensu;niemanadzieinato,Ŝesięcośdobregowydarzy;czyjśstanzdrowia
jestbeznadziejny;niemamjuŜnadzieinawyzdrowienieswojelubkogoś;niemaŜadnej
nadziei na coś lepszego; straciłem nadzieję i wszystko się zawaliło. Przykładem
zupełnejutratynadzieibyłJudasz,któryniewierzył,ŜeJezus–Bógwybaczy
mujegozdradęidlategopostanowiłskończyćzeswoimŜyciem.
Ludzie na ogół mają świadomość, Ŝe w realizacji kaŜdego celu oraz
w formułowaniu planów i zamierzeń, nadzieja jest bardzo istotna i dlatego
starająsięjąpodtrzymać,atakŜeaktywnieposzukiwaćźródeł,skądmoglibyją
czerpać.TopragnienieizarazempodstawowapotrzebaczłowiekawyraŜasię
m.in. w takich stwierdzeniach, jak: odzyskałem nadzieję; nadzieja wróciła; zrobię
wszystko, aby przywrócić komuś nadzieję; trzeba mieć nadzieję; ja nigdy nie tracę
nadziei.
Jest wiele sposobów odzyskiwania nadziei, a takŜe źródeł z których
moŜnaczerpaćnadzieję.Ludziemówią:onisąmojąnadzieją;moimźródłemnadziei
jest...;gdybynie...juŜdawnostraciłbymnadzieję;Bógjestmojąnajwiększąnadzieją;
jestemczłowiekiemzawierzeniaiufamOpatrznościBoŜej.
Nadzieja, zgodnie z tradycją psychologiczną, a takŜe z mądrością
obiegową zaliczana była niegdyś do zbioru emocji. Jednak w świetle
współczesnych osiągnięć psychologii poznawczej, zdaniem Józefa
Kozieleckiego,naleŜyzrewidowaćtenpogląd.Autortennadziejęrozumiejako
wielowymiarowąstrukturępoznawczą,którejcentralnymskładnikiemjestprzekonanie,
NadziejajestwaŜnym
motywatoremludzkiego
działaniaukierunkowującym
osobęnazdobycieokreślonego
celu.Cel,kuktóremuzmierza
człowiek,zawszestanowidla
niegojakąśwartośćlubdobro,
jednakŜejegozdobyciejest
obwarowanepewnądozą
niepewności.Człowieknigdy
niejestpewnyosiągnięciacelu,
jednakmanadzieję,ionawłaśnie
jestsiłąpopychającągodo
podejmowaniadziałań.
Dziękinadzieiczłowiek
odnajdujesensswego
działania,atakŜe
swegoŜycia
Ŝe w przyszłości człowiek otrzyma dobro (osiągnie waŜny cel) z określonym stopniem
pewności
1
.
J.KozieleckiwyróŜniłczteryrodzajenadziei:nadziejapasywna,nadzieja
aktywna,nadziejapartykularna,nadziejageneralna
2
.
Nadzieję pasywną stanowią przekonania jednostki, Ŝe po okresie
biernego oczekiwania, osiągnie ona poŜądany wynik lub cel z określonym
stopniem prawdopodobieństwa. Przekonaniu temu zazwyczaj towarzyszą
pozytywneemocje.Jednakwtakichsytuacjachczłowiekzachowujesiębiernie,
tzn.nierobinic,abyzwiększyćszansęosiągnięciaoczekiwanegodobra.
Zazwyczajjednakwswoichdziałaniachczłowiekposługujesięnadzieją
aktywną,gdyŜczynnieangaŜujesięwdąŜeniudowyznaczonychprzezsiebie
celów. Nadzieja aktywna polega na umiejętnym wykorzystywaniu przez
jednostkęswoichzdolnościidyspozycjipsychicznychdowykonywaniazadań
iosiąganiazamierzonychcelów.
Zarówno nadzieja aktywna i pasywna mają charakter partykularny
(pojedynczy), poniewaŜ związane są ściśle z sprecyzowanym celem, który
człowiekpragnieosiągnąć.
Człowiek według nadziei partykularnej formułuje róŜnorodne cele, od
bardzoprostych,np.kupującbutymanadzieję,Ŝebędąwygodne,pobardzo
skomplikowane,np.walczącosłusznąsprawędlaogółuludzkości
3
.
PozanadziejąpartykularnąwyróŜniasięnadziejęgeneralną,nazywaną
ogólnąlubabsolutną,którateŜmoŜebyćaktywnalubpasywna.Nadziejataka
nieodnosisiędokonkretnegowyniku,stanurzeczylubcelu,leczjesttrwałym
ogólnym przekonaniem, Ŝe wprzyszłości, bliŜszej lub dalszej, zrodzą się nowe, waŜne
zadania, których, rozwiązanie nasycone będzie pozytywnymi wartościami i dobrami
4
.
Nadzieja taka pozwala osiągaćznacząceidoniosłecele,atakŜepodejmować
irealizowaćosobisteispołeczneinteresy.Nadziejageneralnajaksamanazwa
wskazuje,nieodnosisiędokonkretnejprzestrzeni,czasuczynawetczynulecz
jestzgeneralizowana,toznaczyczłowiekŜyjewedługnadzieiiwnadziei.
Nadziejajakowielowymiarowastrukturapoznawczaskładasięzkilku
integralnych, konstytuujących ją elementów. NaleŜą do nich: składnik
poznawczy,emocjonalny,temporalny,afiliatywnyisprawczy
5
.
Składnik poznawczy zajmuje centralne miejsce i stanowi system
przekonań czyli myśli, sądów, skojarzeń, wyobraŜeń jednostki o osiągnięciu
wprzyszłościdoniosłegodlaniejcelu,poŜądanegowyniku,bądźteŜjakiegoś
dobra,wartościczyszczęścia.
Składnikemocjonalny,afektywnyodgrywawnadzieipodstawowąrolę,
poniewaŜ przekonanie o osiągnięciu celu zawsze jest nasycone emocjami,
uczuciami, a często takŜe namiętnościami. Na ogół nadzieja związana jest
z oczekiwaniami, co do mających nastąpić wydarzeń, zjawisk czy sytuacji,
wywołuje emocje o znaku dodatnim. Wtedy człowiek przeŜywa radość,
1
J.Kozielecki,Psychologianadziei.WydawnictwoAkademickie„śAK”,Warszawa2006,37.
2
TamŜe,38n.
3
TamŜe,40n.
4
TamŜe,42.
5
DokładnącharakterystykętychskładnikówprzedstawiaJ.KozieleckiwksiąŜcePsychologia
nadziei,dz.cyt.,4247.
podekscytowanie,zadowolenie,dumę,szczęście.NiekiedyjednostkaprzeŜywa
takŜeemocjeujemne,awięcniepokój,nerwowość,niepewność,rozczarowanie,
zmartwienie, smutek. Jednak i takie uczucia pełnią bardzo waŜną rolę,
poniewaŜsąsygnałem,ŜebyćmoŜeczłowiekpopełniłjakiśbłąd,którywymaga
korektyinaprawienia.JednakŜeemocjepozytywnewstrukturzenadzieipełnią
dominującąrolęisąniezwykleistotnymjejskładnikiem.
Składnik temporalny pozwala na umieszczenie nadziei w czasie
przyszłym. Oczywiście, Ŝe na wybory człowieka mają wpływ jego
doświadczenia z przeszłości, jak teŜ aktualne sytuacje i zdarzenia, to jednak
nadzieja jest zawsze zorientowana na przyszłość. W nadziei rola okresu
przeszłego i teraźniejszego jest wtórna w porównaniu z przyszłym, który
równocześnie wpływa na sposób przeŜywania teraźniejszości oraz sposób
interpretowania przeszłości. Nadzieja ma jeszcze głębszy wymiar, który
J.Kozieleckiująłtrafniewnastępującejsentencji...niemanadzieibezprzyszłościi
niemaprzyszłościbeznadziei
1
.
WaŜnym składnikiem nadziei jest afiliatywność czyli odniesienie do
innych ludzi (np. rodziców, przyjaciół, sąsiadów, osób duchownych,
nauczycieli, lekarzy i pozostałego personelu medycznego czy ogólnie
ludzkości), a takŜe instytucji społecznych, Kościoła, tradycji, zjawisk
przyrodniczych,dziełkultury.J.Kozieleckipodkreślił,Ŝeszczególniedoniosłe
znaczeniedlawieluludzimaodniesieniedoBoga,wiary,wyznawanejreligii,
wartościtranscendentnych
2
.
Składniksprawczynadzieiposiadadynamicznycharakteristądwpływa
na procesy psychiczne i społeczne człowieka. Pełni on funkcję motywacyjną,
skierowanąnaosiągnięciecelówidoniosłychwyników.Czynniktenzwiększa
aktywność człowieka, stymuluje czynności planowania umoŜliwiające
rozwiązywanieproblemówitworzenieuŜytecznychspołeczniedzieł.Decyduje
takŜeotrwałościludzkiegodziałania,przezcowwielusytuacjachwpływana
poczucie powodzenia jednostki i w przypadkach trudności chroni przed
przeciwnościami losu. Czynnik ten przede wszystkim wpływa na poczucie
sensuŜycia.
Według znanego psychologa Eriksona nadzieja kształtuje się około
pierwszego roku Ŝycia i jest szczególnym przeświadczeniem jednostki o dwóch
ogólnych i powiązanych ze sobą właściwości świata: Ŝe jest on uporządkowany
isensownyorazŜejestgeneralnieprzychylnyludziom
3
.
Koncepcja nadziei Eriksona została rozwinięta i ubogacona przez
J.TrzebińskiegoiM.Ziębę.Wprowadzilionipojęcienadzieipodstawowej,która
róŜni się nieco odnadzieirozumianejjako poczucie, Ŝe rzeczy będą układały się
pomyślnie
4
. Poziom nadziei podstawowej traktowany jestjakowaŜnyczynnik
osobowościowy.UmoŜliwiaonreagowaniejednostkinadwarodzajesytuacji–
na sytuacje nowości i sytuacje rozpadu dotychczasowego ładu. W sytuacjach nowości
nadzieja podstawowa zwiększa gotowość do podejmowania nowych wyzwań
1
J.Kozielecki,Psychologia...dz.cyt.45.
2
TamŜe,45.
3
J.Trzebiński,M.Zięba.Nadzieja,strata,rozwój,w:PsychologiaJakościśycia,1,5.
4
TamŜe,5.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

slaveofficial.keep.pl