- W Boga - wierze. Natomiast nie bardzo wierzę w to, co ludzie mówią o Bogu.

Księga imion w Polsce używanych – Jan Bystroń

NADAWANIE IMION

IMIONA POGAŃSKIE I CHRZEŚCIJAŃSKIE

Chrystianizacja imion w Polsce

Już u zarania dziejów ludzkości mamy do czynienia z imiennie oznaczonymi jednostkami. Znaczny poczet imion pogańskich przechował nam się do dni dzisiejszych, zapisany w źródłach średniowiecznych, niektóre z nich nawet do dziś dnia są używane. Imiona te najczęściej dwuczłonowe, zawierają jakąś treść, mającą przez fakt nadania imienia dziecku związać się istotnie z jego życiem i urzeczywistnić życzenie, wyrażone w słowie; imię więc takie opiera się na odwiecznym wierzeniu w magiczną moc słowa. Imiona więc takie, jak Borzy-sław, Stani-sław, Dobro-gost, są życzeniami, czy też właściwie zaklęciami magicznymi mającymi zapewnić osobie, z którą się je wiąże, sławę w boju, stanie się słanym.(str.7)

Imię nadawano na postrzyżynach. Chłopiec dorastał, wychodził z pod opieki macierzyńskiej, przechodził do społeczeństwa mężczyzn, w którym musiał mieć jakieś imię o charakterze publicznym. Postrzyżyny są właśnie uroczystością upełnoletnienia chłopca, którego zewnętrznymi objawami było ufryzowanie go na wzór dorosłych i nadanie mu imienia. Kto imię nadawał, trudno stwierdzić. Postrzyżyny były przypuszczalnie uroczystością rodową, nadanie imienia należało zapewne do rodu.(str.8)

Dzieci otrzymywały imiona przodków.  Niektóre rody szlacheckie o bardzo silnej tradycji miały również właściwe sobie imiona. (str.9)

Z przyjęciem przez Polskę chrześcijaństwa zjawia się drugi odrębny system nadawania imion. Nadawano wraz z chrztem i imiona nowe, obce i nieznane. (str.10)

Mieszko dostrzegłszy, jak wielu Polaków jeszcze znajduje się w błędach pogańskich, śle do wszystkich ziem i miast starostów i woźnych z wyraźnym rozkazem, aby wszyscy, bez żadnego wyjątku i wymówki, zbierali się do najbliższych kościołów katedralnych, przez niego pozakładanych i z chrztem św. Przyjmowali chrześcijańskie imię i poświęcenie, a to pod zagrożeniem kar wielkich i utraty majątków. Nadawano jedno z imion w chrześcijaństwie używanych w miejsce dawnych pogańskich. (Piotr, Paweł, Jan, Jakub, Stanisława, Katarzyna, Małgorzata, Dorota). rzecz zrozumiała, że tak zbiorowo nadane imię nie mogło się utrzymać w użyciu codziennym i nawet nie mogło współistnieć obok dawnego, pogańskiego. (str.11)

Mieszko I otrzymał imię chrzestne Dagon, Mieszko II – Lambert, Kazimierz Odnowiciel – Karol. Władysław Herman nosił oba imiona: słowiańskie i chrzestne..Książę kijowski Jarosław mil imię chrzęstnę Jerzy, a książę Michał zwal się pogańskim imieniem Światopełka. Imiona patronów swych znało oczywiście duchowieństwo, ale i ono nie zarzucił imion słowiańskich, zwyczajowych. Także u rycerstwa widzimy tę oboczność. (str.12)

Chrystianizacja imion na Litwie

W tych czasach, gdy wygasła już oboczność imion polskich i chrześcijańskich, zjawią się nowe dwoistości, tym razem litewsko - chrześcijańskie. Chrzest Litwy stworzył podobną jak za Mieszka I sytuacje: zbiorowe nadawanie imion, które łatwo szły w niepamięć. (str.13)

Dawne imiona litewskie zaczęły pełnić funkcje nazwisk rodzinnych, przez co utrwalało się zwycięstwo imion chrześcijańskich. Rozwój społeczny Polski 15 wieku wymagał już ustalenia się nazwisk rodzinnych, co za przykładem polskim przeszło także na Litwę. (str.14)

NIEKTÓRE TYPY IMION

Imiona przychodzą do nas rozmaitymi drogami, są śladami najróżnorodniejszych wpływów. Tytułem przykładu wyróżniamy tu kilka wyraźniejszych typów imion, które stosunkowo łatwo dają się wyróżnić. (str.16)

              Imiona Starotestamentowe

Spotykamy je już w średniowieczu, ożywiają się znacznie w czasach reformacji w obozie dysydenckim, aby z czasem stopniowo ginąć. Najczęstszym z tych imion jest niewątpliwie Samuel (początek XVIII w), po tym Daniel, Eliasz, Abraham, Dawid, Salomon(rzadziej występuje), Mojżesz, Samson, Job (już nie spotykamy w połowie XVIII w.). Z imion Kobiecych utrzymuje się Rachela. (str. 16)

Imiona Klasyczne

Spotykamy tez imiona zapożyczone ze starożytności klasycznej. Imiona bohaterow grackich czy rzymskich. Spotykamy więc Hektora, występującego także w formie spolonizowanej jako Jaktor, już w średniowieczu. Zjawia się również w średniowieczu Horacy (Jaracz), najdłużej i  najczęściej występuje Trpjan (jeszcze w XVIII wieku), sporadycznie Filon, Hernkliusz, Scypion, Jazon. Imiona te mają jednak widocznie tendencję zanikową; dopiero wielka rewolucja francuska, przeprowadzająca powszechną dechrystianizację, dała początek modzie imion klasycznych, która i w Polsce pozostawiła wyraźne ślady w zasobie imiennym: do tych wpływów odnieść należy niespotykanego przedtem Tytusa, Wirgilusza, a także Cezarego i Cezarię. (str.16-17)

              Imiona specyficznie katolickie

Z wzrastająca falą dewocji, tak znamiennej dla drugiej połowy XVII wieku i dla czasów saskich, zaczęto coraz mniej zwracać się ku ewangelistom, apostołom czy ojcom Kościoła, coraz bardziej ku świętym zakonnikom, czego ślad wyraźny mamy w zasobie imiennym. Do typowych takich imion należy: Franciszek, Józef, Antoni, Stanisław, Jan, Władysław, Kazimierz, Tadeusz, Ignacy, Kajetan. (str.17-19)

Imiona rodzime

Dawne imiona rodzime, występują pod przeróżnym wpływem obcych, okazały jednak dużą żywotność. Giną one stopniowo powoli.

Z imion rodzimych najpopularniejsze były, te które weszły do kalendarz chrześcijańskiego: Stanisław, Kazimierz, Władyslaw, Wacław, Węcław, Czesław, Świętosław, Bogusław, Bogdan, Spytek, Boguchwał, Dobiesław, Racibor, Tomislaw, Bronisława, Dzadziboga, Dobrogosta, Dersława, Dzierżka, Jarosław, Mirosław, Dobrochna, Mścisława, Przemysława, Przecława, Wlodzimierz, Zbigniew.

Zainteresowanie przeszłością polską coraz silniej podkreślane zwłaszcza po rozbiorach nawrót do rodzinności, tak charakterystycznych dla pierwszej połowy ubiegłego wieku, wskrzesił imiona rodzime.

W kalendarzu znajdują się kilka imion ogólno-chrześcijańskich, które mało używane przez ówczesne społeczeństwo uchodzić mogły za zapomniane imiona rodzime jak: Błażej, Wawrzyniec, Zuzanna, Kosma, Dymitr, Aleksander.

Wśród dziś potykanych imion słowiańskich występują: Mieczysław, Bolesław, Bohdan, Włodzimierz, Zbigniew, Bogusław, Jarosław, Ludomir, Mirosław, Przemysław, Sławomir, Sobiesław, Zimowit, Czechów, Rusów, Wanda.

Nawiązywano do pierwotnych dziejów Polski próbowano też wskrzesić tradycję litewskie: Witold, Olgierd, Grażyna, Bolesław, Czesław, Ignacy, Paweł, Wojciech, Kiejstus, Aldona.

Witold Taszycki wystąpił z nowym alfabetycznym wykazem imion słowiańskich. Z imion kronikarskich uwzględnił Taszycki: Mieczysława, skreśla natomiast Wandę, nie uznaje Dąbrówki, odpadają też litewskie twory w rodzaju Wiesław. Ostatecznie otrzymujemy spis alfabetycznych imion staropolskich. Oto kilkanaście imion: Bądzimierz, Bądzisław, Blizbor, Boguard, Bogusąd, Chocibor, Chociemierz, Chocisław, Chwalimierz, Ciechomierz, Dadzibóg, Dalebor, Dalegor, Dalemierz, Dobiegniew, Dobierierz.

NADAWANIE IMION – czynniki, które oddziaływają na wybór imienia. Tradycja rodowa czy rodzinna, rola duchowieństwa, które imiona wedle własnego wyboru nadaje, kultury lokalne czy narodowe, wierzenia związane z poszczególnymi imionami, chęć zapewnienia dziecku protekcji możnych, których imię się nadaje, wreszcie sentymenty historyczne czy literackie.

Tradycja rodzinna Imiona były związane z rodem dzieci nosiły imiona rodziców lub dziadków. W Wielkopolsce nie chrzci się dzieci imionami rodziców w przekonaniu, że imię takie mogłoby spowodować ich śmierć przedwczesną. W Chełmszczyźnie również nie nadaje się imion rodzicielskich, jedynie w wypadku, gdy dzieci się chować nie chcą, nadają dziecku wbrew zwyczajowi powszechnemu imię ojca, w przekonaniu, że patron który ojca uchował i o syna dbać będzie. (26)Zapewne najczęstszym typem będzie dziedziczenie imion po dziadkach, jak w  zaścianku Dobrzyńskim, gdzie: Syn Macieja zawżdy zwal się Bartłomiejem. A znów Bartłomieja syn zwał się Maciejem. Skoro powtarzano w rodzinie imiona ojca, dziada itd. Przeto łatwo stworzyła się tradycja pewnych imion w rodzinie… Jest to jedynie zwyczaj używania pewnych imion, których używały już poprzednie pokolenia..(27) Imiona Zamoyskich częste Jan i Tomasz. U Radziwiłłów imieniem takim był Mikołaj Radziwiłł…. (28)

Powtarzanie imion w rodzeństwie

Wedle powszechnego dziś zwyczaju każde dziecko w obrębie jednej rodziny otrzymuje inne imię i nikomu nie wpada na myśl aby braciom czy siostrom nadać to samo imię. Jest to oczywiście zupełnie zrozumiałe w czasach, gdy nazwisko śluzy do oznaczenia rodziny a imię określenia poszczególnych jej członków; można sobie wyobrazić jak daleko idące nieporozumienia mogłyby nastąpić w dzisiejszej biurokratycznej epoce ciągłych konskrypcji i dowodów osobistych gdy zwyczaj ten nie był ściśle przestrzegany. (29)

Dawniej było inaczej; nie chodziło przecież o oznaczenie człowieka, lecz o zapewnienie mu protekcji patrona… a patron mógł przecież swą opieką otoczyć całe rodzeństwo. Tak np. Długosz pisze w swoim życiorysie ze jako syn pierworodny otrzymał imię Jan: następni dwaj jego bracia którzy otrzymali byli inne imiona, umarli jako niemowlęta; czwarty z kolei młody Długosz otrzymał znów imię Jan, a skoro dobrze się chował, wszyscy następni zostali ochrzczeni Janami. (29)

W podobny sposób do dziś dnia lud unika nadawania dzieciom imion, które nosiły poprzednio zmarła ich dzieci, wierząc, że imię to jest nieszczęśliwe.(29-30)

Wybór duchowieństwa

Ważnym czynnikiem, wpływającym na wybór imienia, jest duchowieństwo. Pierwotnie zbiorowe chrzty nadawały całym grupom im imiona według wyboru chrzczących; z czasem dopiero gdy imiona chrześcijańskie weszły w powszechne, codzienne użycie i gdy zaczęto zwracać tu uwagę na tradycję ronioną, uzyskali rodzice wpływ na wybór imienia. Do dziś dnia…. proboszcz wiejski nieraz wbrew woli rodziców nadawał nowochrzczeńcom imiona. Proboszcz może wywierać pośrednio wpływ, wskazując na patronów, których imiona wybierać należy.(31)

Z przeszłości przypominamy, że nawet w rodzinach dynastycznych czy arystokratycznych zdarzało się powierzenie wyboru imienia dostojnikom duchowny, którzy wówczas najczęściej własne imię dziecku nadawali. (31-32)

Przypuszczać należy, że wpływ Księzy był decydujący tam , gdzie chodziło o imiona Nowem dotychczas jeszcze nieużywane; tutaj autorytet zakonu popierał imiona, które szybko rozchodziły się po kraju.(32)

Kult świętych

Mamy bardzo nieliczne wiadomości o wyraźnym wpływie kultów lokalnych na imiona. Np. w Dobrowie gdzie znajduje się cudowny obraz błog. Bogumiła, dzieciom często nadaje się to imię. Interesującym przykładem wpływu kultu na nadawanie imion są dzieje św. Floriana. Kult tego świętego rozprzestrzenia się w Polsce od przeniesienia jego relikwii do Krakowa..(33)

Imiona „przyniesione”

Obok imion wybranych przez rodzinę czy duchownych mamy tez imiona przyniesione. Zwyczaj nadawania imion świętego w którego dzień dziecko przyszło na świat. Zwyczaj dość powszechny wśród ludy, z rzadka tylko stosowany jest wśród warstw wyższych, choć i tu się zdarzyć może. Wśród zamożnej szlachty stosowanie się do dnia urodzin nie było rzadkie. Wśród ludu zwyczaj to po dziś dzień pospolity: dziecko otrzymuję imię które przyniesie z wyłączeniem oczywiście imion nadzwyczajnych i niepopularnych. Gdy omija się patrona dnia urodzenia wybiera się jednego z najbliższych w kalendarzu, zawsze jednak uważając, aby nie nadać dziecku imienia świętego, którego dzień już minął, co ma sprowadzać nieszczęście.(35)

Imiona dynastów i sławnych ludzi

Imiona literackie

Wyobrażenia związane z imionami

Unikanie pewnych imion

Nadawanie kilku imion

ZMIANA IMIENIA

Zmiana imienia w zakonie

Nowe imię przy zmianie obrządku czy wyznania

Imiona neofitów

Zmiany samowolne

IMIONA POLSCIE U OBCYCH

2