[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->.pos {position:absolute; z-index: 0; left: 0px; top: 0px;}JACEK TITTENBRUNO TZW . NIE-MARKSOWSKIMMATERIALIZMIEHISTORYCZNYMPOZNAŃ 1982 R.Redaktor: ZYGFRYD KLAUSRedaktor techniczny: ALOJZY CZF.KAŁAProjekt okładki: MARIUSZ TULIŃSKIKorekta: JOANNA ROSZAKKomitet redakcyjny:dr MICHAŁ CHMARA, mgr ZYGFRYD KLAUS,prof. JERZY KMITA, prof. STANISŁAW KOZYR-KOWALSKI,(przewodniczący) mgr ANDRZEJ PRZESTALSKI.mgr PAWEŁ RUSZKOWSKI, prof. JERZY TOPOLSKINiniejsza praca opiera się w znacznej części na tekstach odczytów wygłasza­nych w lutym, marcu i kwietniu 1981 r. m. in. dla słuchaczy Wydziału NaukSpołecznych oraz Wydziału Matematyki i Fizyki Uniwersytetu im. A. Mickie­wicza w Poznaniu, a także w klubie dyskusyjnym Politechniki Poznańskiej..Ferment''.Krajowa Agencja Wydawnicza RSW ..Prasn-Książka-Rueh”Poznań, ul. Słowackiego 22. Nakład 2900\100 egz. Ark. wyd 2.5. Ark. druk. 1,125. Dru­kowano na papierze drukowym V 80 BI. Oddano do składu w sierpniu 1981 r. Druk ukoń­czono w maju 1982 r PZGMK — Zakład Nr fi — zlec. nr 4921/81.L. NOWAKA TEORIA PRAWA RZECZYWISTA HISTORIAROZWOJUHISTORYCZNEGOKrajobraz rodzimej humanistyki’ wzbogacił się ostatnio o nowy element,L. Nowak, autor wielu prac z zakresu filozofii nauki, współtwórca „poznań­skiej szkoły metodologicznej” wystąpił z teorią, którą określa mianem„nie-Marksowskiego materializmu historycznego". Na ile prawomocna jest taprowokacyjna nazwa, na ile adekwatna w stosunku do treści koncepcji L. No­waka, na ile treści te uprawniają do łączenia ich z terminem „materializmuhistorycznego" — oto jedno z pytań, na jakie będziemy chcieli dostarczyć w ni­niejszej rozprawie odpowiedzi.. Udzielenie tej odpowiedzi uTymaga dokonaniacharakterystyki teorii L. Nowaka w ogólnych kategoriach oznaczających pod­stawowe sposoby myślenia o społeczeństwie, takich jak materializm i idealizm(w różnych ich odmianach). Identyfikacja ta nie wyczerpuje oczywiście zadańpostawionych w tej pracy: niewątpliwi# jednak będzie pomocna w określeniucharakteru i walorów omawianej teorii.Klasyczny przykład poglądu określanego jako idealizm obiektywny w teoriirzeczywistości społecznej i procesu dziejowego stanowi system stworzonyprzez Hegla. Duch, rozum występuje tu nie tylko jako siła niezależna odludzi, ich myślenia, motywów działania itd.; „niezmierzony ogrom aktów woli,interesów i działań ludzkich — to jedynie narzędzia i środki ducha świata"(2, s. 37). Duch jest zatem rzeczywistym podmiotem dziejów, głównym spraw­cą ruchu historycznego. W tym miejscu można by zapytać, co wspólnegomoże mieć idealistyczna filozofia dziejów Hegla ze współcześnie rozwijanymiteoriami rozwoju społecznego, tym bardziej takimi, które — tak jak rozpa­-trywana w niniejszym szkicu koncepcja — przydają sobie przymiotnik: ma-terialistyczna.Mimo iż niewielu dzisiejszych socjologów, ekonomistów, historyków pod­pisałoby się pod poglądem, że świat zawisły jest od nadprzyrodzonego ducha,to jednak pewne odpowiedniki heglizmu rozumianego jako określony stylmyślenia, określona struktura teoretyczna są bardzo żywe w nowoczesnejmyśli o społeczeństwie. W systemie Hegla duch ten objawia się w społe­czeństwie i historii pod postacią praw. Prawa rozwoju dziejów, prawa funk­cjonowania społeczeństwa to nic innego jak prawa działania ducha. Istniejąone jako niezależne od ludzi, ich świadomości i woli, idealne, rozumowe za­leżności rządzące rzeczywistością historyczną.Widać więc, że koncepcja Hegla może mieć całkowicie świecki, niewyzna-niowy sens; w myśleniu o społeczeństwie z rozumowaniem analogicznym doniej spotykamy się wszędzie tam, gdzie mówi się lub, częściej, milcząco za-3kłada tezę o występowaniu w dziejach praw, idei ujmowanych na obraz i po­dobieństwo ponadludzkich podmiotów, determinujących działania ludzi, wy­znaczających kierunek rozwoju historycznego. Rzeczywistość historyczna dzielisię tu na działających ludzi, ich motywy, zamiary itd. oraz prawa jakoodrębny element historii. Obecność w danej koncepcji tak pojmowanych prawhistorii zdradza często sam jej język; i charakterystycznymi pojęciami są tu:.nieubłagane wyroki (koła) historii” , „(żelazne) konieczności dziejowe”,„historyczne przeznaczenie” itd.Taki quasI: heglo\vski charakter ma np. Józefa Stalina koncepcja czterechpraw dialektyki 1) prawa współzależności wszystkich zjawisk. 2) prawa ciągłejzmienności świata, 3) prawa rozwoju jako polegającego na przechodzeniu ilo­ści w jakość oraz 4) odbywającego się w drodze walki przeciwieństw. Prawate tak się mają w istocie do rzeczywistości jak prawa dialektyki Hegla (któ­rych substancją jest duch). Historia jawi się na gruncie koncepcji Stalinajako wcielenie owych praw. Wszystkie zjawiska rzeczywistości są wyjaśnianejako element, konsekwencja rządzących nimi praw. „Wszystko ulega zmianie” ,jak głosi drugie prawo dialektyki, dlatego socjalizm zastąpi kapitalizm, „po­dobnie jak ustrój feudalny został w swoim czasie zastąpiony przez ustrój ka­pitalistyczny” (25, s. 541). Ponieważ „prawem rozwoju jest przejście powolnychzmian ilościowych w szybkie i nagłe zmiany jakościowe” , to ..przejście od ka­pitalizmu do socjalizmu i wyzwolenie klasy robotniczej spod jarzma kapita­listycznego może być urzeczywistnione nie drogą powolnych zmian, nie drogąreform, lecz jedynie drogą jakościowej zmiany ustroju kapitalistycznego, dro­gą rewolucji” (25, s. 542). W „wyjaśnieniach” Stalina występują terminy teoriistruktur społecznych; nie ma jednak rzeczywistego badania tych struktur.Co więcej, jest tu ono właściwie zbędne, skoro prawidłowości rozwoju owychstruktur, mechanizmy przechodzenia jednych w drugie, itd. śą już zawartew czterech prawach „diamatu”. Dla ich poznania wystarczy „rozciągnięciezasad materializmu dialektycznego na życie społeczne” . Mimo więc, iż Stalintraktuje swoje stanowisko jako „przeciwieństwo idealizmu, który uważa, żeświat jest wcieleniem „idei absolutnej” , „ducha świata", świadomości” (25,s. 542), to w rzeczywistości jest ono zawoalowanym idealizmem, podwajającymświat, wyróżniającym w nim obok ludzi, ich stosunków i działań także zawia­dujące nimi, traktowane jako samoistne byty, Prawa.Powyższe rozważania nie były, oczywiście, jakąś „sztuką dla sztuki” , leczmiały służyć uzasadnieniu tezy, iż w myśli L. Nowaka odnaleźć można wy­raźne ślady wpływów tak pojętego idealizmu w teorii rozwoju społecznego.Także i tu bowiem motor napędzający „koła historii”, mechanizm tłumaczącyjej przebieg tworzą prawa, idee rozumiane lia wzór podmiotów, mające swojecele, swój kierunek, który nadają historii.Poniżej spróbujemy pokazać, że nie ma zasadniczej różnicy między teoriąprocesu historycznego L. Nowakai a koncepcją traktującą „dzieje powszechne1)' W analizie tej opieramy się głównie na następujących tekstach: „Głos klasy ludo­wej: polska droga od socjalizmu” , „Socjalistyczny sposób panowania człowieka nadczłowiekiem „Błędy Lenina, czyli o konieczności socjalizmu w Rosji” .4[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

slaveofficial.keep.pl