[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Jacek Strzemieczny
Program zajęć
socjoterapeutycznych dla dzieci
ze szkół podstawowych.
Ministerstwo Edukacji Narodowej
Warszawa 1988
Spis treści
Uwagi wstępne
I.
Zaburzenia zachowania.
II.
Przyczyny zaburzeń zachowania.
III.
Zaburzenia zachowań przejawiające się w funkcjonowaniu
dziecka w roli ucznia.
IV.
Proces socjoterapeutyczny.
V.
Postępowania socjoterapeutyczne.
VI.
Uwagi dotyczące pracy z dziećmi z rodzin alkoholików.
VII.
Forma zajęć socjoterapeutycznych.
VIII.
Organizacja i program grupy socjoterapeutycznej.
Aneks:
Scenariusz zajęć socjoterapeutycznych.
DCMBS
UWAGI WSTĘPNE
Zajęcia socjoterapeutyczne są organizowane dla uczniów szkół podstawowych, u
których zaburzenia zachowania znacznie utrudniają kontakty społeczne i są przyczyną
niepowodzeń szkolnych.
W ujęciu wytycznych Departamentu Kształcenia Specjalnego i Profilaktyki
Ministerstwa Oświaty i Wychowania, celem zajęć socjoterapeutycznych jest
eliminowanie przyczyn i przejawów utrwalonych zaburzeń zachowania utrudniających
dziecku realizację zadań życiowych. Programem socjoterapeutycznym mogą też być
objęte dzieci, które uczęszczają na zajęcia wyrównujące deficyty rozwojowe lub
podwyższające sprawność intelektualną. W takim przypadku zajęcia
socjoterapeutyczne mogą stanowić ich uzupełnienie bądź kontynuację.
Program zawiera model tworzenia sytuacji socjoterapeutycznych, których
podstawowym celem jest zmniejszenie poziomu zaburzeń zachowania u dzieci.
Model składa się z opisu mechanizmu powstawania zaburzeń, propozycji ich
identyfikowania i analizy oraz wskazówek dotyczących organizowania i prowadzenia
grupowych zajęć z dziećmi. Dołączony do programu aneks zawiera przykładowy
zestaw jedenastu scenariuszy zajęć socjoterapeutycznych.
Teoria i praktyka psychologiczna pokazuje, że istotnym i trwałym zmianom w
społecznym funkcjonowaniu dziecka sprzyja systemowe oddziaływanie na szeroko
rozumiane jego środowisko życiowe. Przedstawiony program nie obejmuje
oddziaływania na wszystkie elementy sytuacji psychologicznej dziecka, a stanowi
jedynie propozycję organizowania sytuacji psychokorekcyjnych w formie grupowych
zajęć socjoterapeutycznych. Uwzględnia to, jak sądzimy, aktualne możliwości
instytucjonalne i kadrowe naszego systemu szkolnego.
Przedstawiona tu propozycja opiera się na założeniu, że dostarczenie dziecku
odpowiednio zorganizowanych doświadczeń społecznych może wywołać zmianę
patologicznych wzorców jego zachowań. W ten sposób program wskazuje na kierunki
pracy z dziećmi. Jednocześnie zaznaczyć należy, że aby wynikłe z długotrwałych
przyczyn zaburzenia ustąpiły, potrzeba przeważnie intensywnych i wymagających
czasu oddziaływań.
Tworząc przedstawiony tu program, mieliśmy na uwadze przede wszystkim jego
praktyczną użyteczność, co usprawiedliwia wykorzystanie pojęć wywodzących się z
różnych koncepcji psychologicznych.
Praktyka pokazuje, że wiele dzieci przejawiających zaburzenia zachowania
wywodzi się z rodzin z problemem alkoholowym. Niezależnie jednak od przyczyn
trudności emocjonalnych konkretnych dzieci podstawowe zasady pracy
socjoterapeutycznej opartej na prezentowanym tu modelu pozostają te same.
specyficznym problemom pracy z dziećmi alkoholików poświęcony został VI rozdział
programu.
I. ZABURZENIA ZACHOWANIA
Zaburzenia zachowania u dzieci można zaobserwować w różnych obszarach ich
funkcjonowania. Widzimy je w relacjach z rówieśnikami i w kontaktach z osobami
dorosłymi. Przejawiają się w trakcie wykonywania różnych zadań - np. związanych z
nauką szkolną Często zaburzony jest u dziecka posiadany przez nie obraz własnej
osoby. W przedstawionym w programie dokonany został podział na cztery obszary, w
których ujawniają się zaburzenia zachowania:
- w relacjach z rówieśnikami (ja - rówieśnicy),
- w relacjach z osobami dorosłymi (ja - dorośli),
- w relacjach zadaniowych (ja - zadanie),
- w ustosunkowaniach do siebie samego (ja - ja).
Przedstawiony podział niezupełnie spełnia kryterium rozłączności. Jednakże
spojrzenie przez pryzmat tych kategorii jest użyteczne. Służyć może do obserwacji i
diagnozy trudności prezentowanych przez dzieci oraz analizy i programowania
sytuacji socjoterapeutycznych.
Małe dziecko ucząc się funkcjonowania w nowych sytuacjach popełnia różne
błędy. Czasem nie rozpoznaje właściwie sytuacji społecznej i reaguje na nią w sposób
nieoptymalny. Jednak o zaburzeniu zachowania mówić można dopiero wtedy, gdy
nieadekwatne zachowanie staje się reguła, a więc wtedy gdy dziecko w różnych
sytuacjach prezentuje stały stereotyp zachowania.
Cechami charakterystycznymi zaburzeń zachowania są:
-
nieadekwatność,
-
sztywność reakcji,
-
szkodliwość dla podmiotu i otoczenia,
-
obecność negatywnych emocji.
Nieadekwatność
Adekwatność reagowania jest jedną z podstawowych właściwości inteligencji
ludzkiej. Polega ona na uwzględnianiu indywidualnych cech sytuacji i wyborze
optymalnego zachowania.
Z nieadekwatnością mamy do czynienia, gdy zachowania dziecka nie są
racjonalnymi reakcjami na daną sytuację.
Sztywność reakcji
Zachowania zaburzone mają stały przebieg, niezależnie od tego, w jaki sposób
zmienia się sytuacja. Dzieci reagują według charakterystycznych dla siebie sztywnych
wzorców. Zaburzone zachowanie przypomina reakcję automatyczną Pewne elementy
sytuacji „uruchamiają” zazwyczaj te same, określone zachowania Np.: w podobnych
sytuacjach jedno dziecko na ogół bywa agresywne inne zaś zwykle wycofuje się z
kontaktu.
Szkodliwość dla podmiotu i otoczenia
Zaburzone zachowania są niekorzystne zarówno dla otoczenia, jak i samego
dziecka. Nieadekwatność i sztywność pociągają za sobą niemożność konstruktywnego
wykorzystania sytuacji, z której wynikają. „Odegranie” przez dziecko stereotypu
pozbawia je m. in. możliwości budowania satysfakcjonującej relacji z otoczeniem,
zdobycia nowej umiejętności, stworzenia czegoś nowego dla siebie i innych.
Zachowania takie często wywołują negatywną reakcje otoczenia dziecko przeżywa
frustrację związaną z własną nieskutecznością lub poczuciem winy.
Szkodliwość zaburzeń zachowania jest wyraźna w przypadku dzieci agresywnych.
Jednak inne mniej bezpośrednio dotkliwe dla otoczenia zaburzenia mają swoje
negatywne konsekwencje społeczne.
Negatywne emocje
Zachowaniom zaburzonym towarzyszą różne negatywne emocje. Mogą to być
złość, lęk, zazdrość, niechęć. Czasami dziecko sprawia wrażenie, że ich nie przeżywa.
Jednak po dokładniejszym przyjrzeniu się widoczne są u niego silne napięcie lub chęć
ukrycia emocji pod maską obojętności.
II. PRZYCZYNY ZABURZEŃ ZACHOWANIA
Zaburzenia zachowań powstają na skutek przeżytych urazów będących trudnymi
doświadczeniami których siła przekroczyła zdolność dziecka do poradzenia sobie z
nimi.
Trudności towarzyszą wielu ludzkim działaniom, na przykład uczenie się zawsze
jest związane z pokonywaniem trudności. Nie powodują one jednak urazów i
zaburzeń w przyszłym zachowaniu.
Jeśli trudności lub błędy popełnione przez dziecko nie łączą się z przeżyciem
przez nie poważnego zagrożenia swych podstawowych wartości lub potrzeb
psychologicznych, to jest ono w stanie samo poradzić sobie z trudną sytuacją.
Korzysta wówczas ze swoich pozytywnych potencjałów, takich jak: wiara w
siebie. wiedza o ludziach i świecie; pamiętanie o uprzednich sukcesach, ciekawość,
dążenie do uzyskania kompetencji, świadomość istnienia oparcia w otoczeniu.
Niejednokrotnie udziałem dziecka stają się doświadczenia pozostawiające po
sobie urazy. Są to sytuacje, które wiążą się z zagrożeniem fizycznym lub zagrożeniem
możliwości zaspokojenia potrzeb psychologicznych, np. potrzeby: samodzielności.
poznania świata i uzyskania kompetencji, kochania i bycia kochanym, bliskości z
innymi ludźmi, bycia akceptowanym. Urazem jest przeżycie niezaspokojenia (lub
ryzyka niezaspokojenia) podstawowych potrzeb fizjologicznych. Trwałe ślady
pozostawia przeżycie odrzucenia emocjonalnego, a także zetknięcie się dziecka z
demoralizacją otoczenia, z lekceważeniem ludzi, brakiem szacunku, przemocą i
bezsilnością. Często urazem staje się poczucie samotności i opuszczenia w trudnej
sytuacji. Taki sam efekt przynosi przejawiane przez dorosłych zniechęcenie i ich
niewiara w możliwość opanowania przez dziecko nowej umiejętności lub pokonania
napotkanej trudności. Bolesne ślady pozostawia w psychice dziecka doświadczenie
bycia świadkiem w sytuacji. w której ludzie źle traktują się nawzajem, szczególnie jeśli
dotyczy to osób bliskich. Urazem staje się także przeżycie własnej bezsilności i słabości
wobec zła i krzywdy.
To czy trudne doświadczenie stanie się urazem, zależy w znacznym stopniu od
otaczających dziecko dorosłych. Jeśli będzie je otaczać zainteresowanie i życzliwość, a
jego przeżycia zostaną wysłuchane i spotkają się ze zrozumieniem, jeśli ktoś dostarczy
mu potrzebnych wyjaśnień i informacji, to nawet silne, negatywne doświadczenia nie
zostawią w psychice dziecka trwałych śladów.
Zaburzenie zachowania może być też skutkiem bardzo silnego przeżycia trau-
matycznego (np. gwałt lub chwilowe zagrożenie życia).
Większość zaburzeń obserwowanych u dzieci w wieku szkolnym jest wynikiem
trwającej dłuższy czas deprywacji podstawowych potrzeb emocjonalnych lub
systematycznie powtarzających się sytuacji urazowych w rodzinie, wśród rówieśników
i w szkole.
Jeśli w przeszłości dziecko nie było w stanie poradzić sobie z urazem, to za-
grożenie z nim związane spowoduje uogólnienie tego doświadczenia na całą
rzeczywistość w postaci sądu o świecie oraz powstanie odpowiadającego mu
stereotypu zachowania (zaburzenie zachowania). Nastąpi także powiązanie ele-
mentów doświadczenia urazowego z bolesnymi emocjami.
Jeśli warunki, w jakich znajduje się dziecko, w jakiś sposób przypominają sytuację
urazową, może powodować to przywołanie podobnych emocji, myśli, zachowań.
Reaguje wówczas zgodnie z wyniesionym z tej sytuacji stereotypem zachowania. Bez
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

slaveofficial.keep.pl