- W Boga - wierze. Natomiast nie bardzo wierzę w to, co ludzie mówią o Bogu.

Tematy do opracowania przed egzaminem – Janina Maciejczak (2005/2006)

1. Dlaczego psychologia jest nauką?

Ponieważ psychologia posiada:

a)      obiekt badawczy (człowiek),

b)     własny język

c)      metody badań

2. Funkcje i warunki uprawiania nauk szczegółowych

Psychologia naukowa spełnia trzy funkcje:

a)      deskrypcyjną (opis zjawisk i faktów)

b)     eksplanacyjną (wyjaśnia zjawiska i fakty w kategoriach teorii psychologicznych)

c)      prognostyczną (przewidywanie rozwoju danego zjawiska)

Warunki aby psychologia była nauką:

a)      musi mieć swój przedmiot (natura ludzka, osobowość, zachowanie)

b)     musi mieć specyficzne metody badań

c)      musi mieć własny język

3. Co różni psychologię naukową od innych psychologii

Psychologia naukowa musi spełniać trzy kryteria (J. Strelau, K. Ajdukiewicz):

a)      intersubiektywna komunikowalność rezultatu badawczego – musi być zrozumiały dla każdego

b)     intersubiektywna sprawdzalność (kontrolowalność) rezultatu badawczego – każdy musi móc go powtórzyć

c)      racjonalne uznanie przekonań – każdy badacz powinien z dużą ostrożnością wypowiadać się na temat rzeczywistości na podstawie badań

4. Na czym polega istotność w psychologii?

Poziom istotności dotyczy ryzyka popełnienia błędu, jakie jesteśmy skłonni ponieść, wyciągając wnioski z naszych danych. Jeśli o wyniku mówi się, że jest istotny na poziomie 0,05, oznacza to, że prawdopodobieństwo błędu wynosi 5 na 100. W większości badań psychologicznych stosuje się poziom 0,01 lub 0,05, chociaż w szczególnych wypadkach mogą by ć wykorzystane inne poziomy istotności.

5. Co to jest test psychologiczny?

Jest to specyficzna procedura diagnostyczna. Jest zbiorem różnych zadań, pytań, rysunków, słów, symboli, które stanowią próbę umożliwiającą, na podstawie ich wykonania, wnioskowanie o zachowaniach osoby badanej w sytuacjach pozatestowych. Procedura stosowania testu jest wystandaryzowana i zobiektywizowana. Posiada wysoką rzetelność, wysoką trafność, normy i jest przeprowadzana w standardowych warunkach.

6. Co to jest kwestionariusz (zalety i wady)?

Kwestionariusz (inwentarz) osobowości jest metodą badania osobowości, wykorzystującą samoopis w postaci odpowiedzi osoby badanej na zbiór standardowych pytań, stwierdzeń lub jednowyrazowych określeń. W oparciu o zobiektywizowane oceny odpowiedzi inwentarz dostarcza wyników ilościowych, posiadających pożądane własności psychometryczne, to jest rzetelnych i trafnych oraz podlegających normalizacji.

Zalety kwestionariuszy:

a)      możliwość ilościowego pomiaru różnych funkcji psychicznych ( pamięci, uwagi, sprawności myślenia, zdolności, inteligencji, cech osobowości itp.);

b)     uzyskany materiał umożliwia dokonywanie jakościowej analizy różnych funkcji psychicznych;

c)      wynik testu jest obiektywny, nie zależy od oceniającego i jego osobistego stosunku do osoby badanej;

d)     umożliwiają szybkie przeprowadzenie badań i obliczenie wyników;

e)      są metodą praktyczną, ekonomiczną i wygodną w stosowaniu

f)       jest metodą nieinwazyjną – jedynie jego niewłaściwa interpretacja wyników może być potencjalną szkodą dla osoby badanej, a nie sama procedura badania czy zbierania danych

Wady kwestionariuszy:

a)      ujmują osobowość jako zbiór niezależnych od siebie składników, podczas gdy są one powiązane

b)     nie wyjaśniają genezy ludzkiego zachowania i ograniczają się do opisu pewnego stanu rzeczy

c)      wynik badania testowego świadczy jedynie o aktualnym poziomie rozwoju danej dyspozycji, zaś przewidywania odnośnie przyszłości mogą być zawodne

d)     badając tym samym testem kilkakrotnie tę samą osobę, uzyskuje się różne wyniki (szereg czynników wpływa na nie modyfikująco)

e)      wyniki, szczególnie testów zdolności, mogą być modyfikowane kulturowo i etnicznie

f)       krytykowane jest przecenianie roli testów i uznawanie ich za podstawową metodę diagnostyczną.

7. Różnice między ankietą a kwestionariuszem

Ankieta

Kwestionariusz

Zbiór specjalnie dobranych pytań, na które badany udziela odpowiedzi. Na podstawie analizy ilościowej i jakościowej odpowiedzi możemy wnioskować o pewnych właściwościach psychicznych osób badanych. Oba te narzędzia posiadają:

1.      instrukcję, w której określa się cel badań

2.      wstępne pytania informacyjne (dane personalne)

3.      pytania właściwe

służy do badań masowych o charakterze ilościowym

służy do badań indywidualnych i grupowych

może dotyczyć wielu problemów jednocześnie

bada jeden aspekt, np. osobowość, inteligencję

odpowiedzi najczęściej mają charakter otwarty (badany odpowiada swobodnie)

odpowiedzi najczęściej mają charakter zamknięty (badany ma określić występowanie lub nasilenie zjawisk/zachowania)

8. Na czym polega metoda introspekcji?

Badanie poprzez wgląd w siebie, np. zapiski stanów emocjonalnych w jakich się człowiek znajduje prowadzone przez niego samego, autoanaliza, metoda propagowana przez Freuda. Pozwala na bezpośrednie poznanie i opisywanie własnych świadomych przeżyć lub doznań psychicznych.

9. Co to są zmienne: zależne, niezależne, pośredniczące?

a)      zmienna zależna – zmienna, którą badacz chce wyjaśnić.

b)     zmienna niezależna – zmienna wyjaśniająca, tj. zakładana hipotetycznie przyczyna zmian wartości zmiennej zależnej.

c)      zmienna pośrednicząca – zmienna pośrednicząca pomiędzy zmienną niezależną a zmienną zależną. Zmienną niezależna wpływa na zmienną zależną poprzez zmienną pośredniczącą.

d)     zmienna warunkowa – warunek konieczny istnienia związku pomiędzy zmienną niezależną i zmienną zależną.

10. Na czym polega trafność wewnętrzna i zewnętrzna testu/kwestionariusza?

Trafność (zgodność) wewnętrzna inaczej treściowa lub logiczna testu charakteryzuje się tym, że nie ma innego kryterium poza wynikiem ogólnym samego testu. Może polegać na porównaniu odpowiedzi w każdym pytaniu osób z najwyższymi i najniższymi wynikami lub poprzez korelację wyników w podtestach z wynikiem ogólnym. Jest miarą jednorodności testu.

Trafność zewnętrzna to np. trafność kryterialna (diagnostyczna i prognostyczna) oraz teoretyczna. Opiera się ona na porównaniach do kryterium lub ustalenia zgodności z reprezentowaną teorią.

11. Jakie cechy odróżniają test psychologiczny od innych metod stosowanych w psychologii?

Test/kwestionariusz psychologiczny posiada:

a)      autora (także autora adaptacji)

b)     podręcznik testowy

c)      pomoce testowe (arkusze pytań i odpowiedzi)

d)     podlega ochronie prawej (prawa autorskie)

Inne metody nie posiadają tego co wymienione powyżej.

12. Jakie są metody oceny rzetelności testu psychologicznego?

Istnieje 6 empirycznych metod ustalania (szacowania) rzetelności testu.

a)      Metody oparte na porównaniu dwukrotnego badania tym samym testem (test –retest reliability) – ocenia się wartość współczynnika korelacji. Istotny w tym przypadku jest upływ czasu między jednym a drugim badaniem.

b)     Metody oparte na porównaniu form alternatywnych (równoległych) – parallel –tests method. W tym celu należy sporządzić dwie najbardziej zbliżone (równoległe) wersje testu – stad nazwa metody. Musi być podobieństwo pod względem treści pozycji, jak i charakterystyk psychometrycznych (trudność, wariancja). Współczynnik korelacji wyników obu testów „równoległych” jest traktowany jako współczynnik rzetelności.

c)      Metody oparte na porównaniu części (połówek) tego samego testu (split-half reliability), np. połówki obejmujące pozycje parzyste i połówki obejmujące pozycje nieparzyste. Jedna z popularnych technik obliczania współczynnika rzetelności tą metodą jest metoda Spearmana i Browna. Ale tą metody nie można stosować (obliczać współczynnika rzetelności) przy testach szybkości tzn. gdy w teście stosuje się limit czasu, ponieważ wtedy nie wszystkie osoby udzielają odpowiedzi na wszystkie pozycje testu.

d)     Metody oparte na analizie właściwości statystycznych pozycji testu (internal reliability) - korelacja każdej pozycji testu z ogólnym wynikiem testu ( lub korelacja skal testu z ogólnym wynikiem testu). Metody szacowania (obliczania współczynnika korelacji ) to alfa Cronbacha ; lub Kudera – Richardsona.

e)      Metody oparte na analizie związku pozycji testowych z ogólnym wynikiem testu. W tej grupie poleca się metodę Spearmana – Browna, opartą na średnie korelacji pozycji testu z jego wynikiem ogólnym.

f)       Grupa metod opartych na badaniu stopnia zgodności sędziów kompetentnych, którzy oceniają przydatność poszczególnych pozycji do pomiaru danej zmiennej. Warunkiem włączenia danej pozycji do testu jest uzyskanie wysokiej zgodności między sędziami. Mierzy się ją za pomocą współczynnika zgodności sędziów kompetentnych W- Kendalla.

13. Przedmiot obserwacji

Obserwacja to zamierzone spostrzeganie i rejestracja zachowań aby odkryć i zdiagnozować jakieś zachowanie, zjawisko. Musi być zamierzona i musi dążyć do maksymalnej obiektywności. Przedmiotem obserwacji jest człowiek lub zwierzę. Najczęściej obserwuje się dzieci w ich środowisku naturalnym. Przykładem obserwacji u dorosłych jest analiza stanowiska pracy.

14. Zalety metody obserwacji

a)      jest podstawowym a często jedynym sposobem poznania ludzi, z którymi trudno jest nawiązać kontakt

b)     bez niej nie można przeprowadzić eksperymentu

c)      jest cennym źródłem dodatkowych informacji uzyskanych w trakcie przeprowadzenia rozmowy psychologicznej

15. Analiza wytworów działania.

Jest to metoda polegająca na badaniu np. stanu psychicznego pacjenta poprzez jego rysunki – rzutowanie myśli i przeżyć. Przyczyniła się do opracowania projekcyjnych testów.

Są cztery dobre testy:

a)      dla dzieci (głównie):

-        test rysowania ludzkiej postaci

-        test domu

b)     dla dorosłych (głównie):

-        test drzewa

-        test rysunkowy Wartegga

16. Co to są badania eksploracyjne?

Są to badania mające na celu poznawanie nowych płaszczyzn badawczych?

17. Co to są badania korelacyjne?

Użyteczność testu lub skali określa się liczbą empirycznie potwierdzonych relacji między wynikami a zachowaniami pozatestowymi. Wyniki jednej skali czy też baterii takich skal „wyjaśnia się” przez wskazanie współwystępującego z nim zbioru behawioralnych korelatów.

18. Cele badań diagnostycznych.

Cele mogą być: zewnętrzne (ze skierowania) i wewnętrzne (z potrzeby) oraz selekcyjne (zakwalifikowanie zjawiska np. czy człowiek nadaje się do danego zawodu) i interwencyjne (w psychoterapii, dla pomocy prawnej).

19. Etapy procesu diagnozowania

Diagnoza całkowita (pełna) w znaczeniu szerszym obejmuje kilka etapów:

a)      opis stanu rzeczy (polega na zestawieniu, omówieniu i charakterystyce tych danych, w stosunku do których zachodzi potrzeba podjęcia działań reformatorskich)

b)     ocena stanu rzeczy (zestawienie wszystkich rodzajów ocen, które mogą mieć zastosowanie w związki z zebranymi danymi. Oceny stanowią dla nas kryteria z punktu widzenia w których określamy stan za prawidłowy lub nie.)

c)      konkluzja oceniająca – dokonujemy jej przez zastosowanie systemu przyjętych ocen do opisanych stanów faktycznych i stwierdzamy potrzebę lub brak potrzeby podjęcia dalszego postępowania, aby analizowany stan rzeczy zmienić.

d)     wyjaśnianie analizowanych stanów rzeczy – szukamy przyczyn istniejącego stanu rzeczy.

e)      postulowanie hipotezy o charakterze sprawczym – etap ten polega na wysunięciu projektu zmian pod kątem zreformowania, zmodyfikowania lub usunięcia analizowanego stanu rzeczy.

f)       stawianie hipotez.

20. Jakie metody zalicza się do swobodnych technik diagnostycznych?

a)      obserwacja psychologiczna

b)     wywiad psychologiczny

21. Jakie metody należą do standardowych technik diagnostycznych?

a)      obserwacja psychologiczna

b)     wywiad psychologiczny

c)      analiza wytworów działania

d)     eksperyment psychologiczny

e)      testy

f)       kwestionariusze

g)     techniki projekcyjne

22. Modele diagnozowania

a)      diagnoza kategorialna (przyporządkowująca, typologiczna) – polega ona na przyporządkowaniu danego wycinka analizowanej rzeczywistości do typu lub gatunku. Jest to wstępny etap o zadanie każdej diagnozy.

b)     diagnoza genetyczna – polega na ustaleniu źródeł określonego zaburzenia, wykryciu jego przyczyn pierwotnych i wtórnych.

c)      diagnoza funkcjonalna – polega na określeniu znaczenia istniejącego stanu rzeczy w powiązaniu z różnymi sterami aktywności xW i grupami społecznymi.

d)     diagnoza fazowa – polega na ustaleniu etapu zmiany w badanej rzeczywistości, uchwyceniu dynamiki rozwoju analizowanego zjawiska i ustaleniu jego fazy.

e)      diagnoza prognostyczna – polega na określeniu przewidywanego kierunku zmian badanej rzeczywistości, określeniu przypuszczalnego rozwoju badanego zaburzenia oraz skutków, które mogą się ujawnić w wyniku obecnego stanu.

diagnoza pełna – obejmuje, zawiera wszystkie wymierzone typy diagnozy

diagnoza cząstkowa – obejmuje tylko niektóre typy diagnozy (2 lub 3).

23. Czym różni się wywiad psychologiczny od rozmowy?

Wywiad to często rozmowa mające na celu zdobywania informacji o danym człowieku. Jest nazywana rozmową psychologiczną. Jednakże wywiad to niesymetryczny układ między osobą diagnozowaną a diagnostą. Więcej powinien mówić diagnozowany. Diagnosta powinien słuchać a diagnozowany mówić.

24. Rodzaje wywiadów psychologicznych

a)      ...