Jan Kochanowski- PsaĹ‚terz DawidĂłw, studia, filologia polska, historia literatury polskiej, staropolska

- W Boga - wierze. Natomiast nie bardzo wierzę w to, co ludzie mówią o Bogu.

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

Jan Kochanowski, Psałterz Dawidów (pięć wybranych psalmów), oprac. Ziomek

Opracowanie J. Ziomek:

· pierwsze wydanie „Psałterza” 08,10,1579 r. – przywilej Batorego zakazujący przedruku dzieł Kochanowskiego bez jego zgody.

· okoliczności powstania nieznane dokładnie: powstawał stopniowo i obok innych utworów oraz przez artystę dojrzałego.

· „Psałterz” w ciągu wieków.

lpsalm – nazwa zapożyczona z greckiego psalmoi, w hebrajskim tehilim, hymn, pieśń poch-walna.llksięga hymnów w oryginale hebrajskim znajduje się w grupie tzw. „Pism” obok Przypowieści, Księgi Hioba, Pieśni nad pieśniami, Księgi Rut, Trenów Jeremiasza, Księgi Eklezjastes, Es-ter, Daniela…llgrupa „Pism”, najbliższa literacko, wpływ na wyobraźnię artysty, odróżniana od grupy „Prawa” („Pięcioksiąg Mojżesza”).llpsałterz został nazwany Dawidowym, ale twórcami hymnów są też Asaf, Herman, Etan i inni.llróżne datowanie poszczególnych psalmów – zbiór powstał na przestrzeni od XI do III w.p.n.e. (do powstania przekładu „Septuaginty”).l

· Forma poezji hebrajskiej.

ljej zasadą jest paralelizm członów – swoisty układ zdań (wersów):l

- paralelizm synonimiczny: 2 człony ułożone tak, że wyrażają tę samą myśl.

- paralelizm antytetyczny: zdanie 2 przeciwstawione 1.

- paralelizm syntetyczny: zdanie 2 uzupełnia 1.

ltrudności dla literatury grecko-rzymskiej, np. z punktu widzenia retoryki są błędem.l

· Greckie przekłady Starego Testamentu.

lprzez Żydów dla potrzeb gmin żydowskich.llróżniły się między sobą, uczony Origines postanowił zestawić tekst hebrajski z 4 przekładami i szóstej wersji – Heksapla.l

· Przekłady na łacinę.

lpierwsze przekłady II/III w.n.e.llśw. Hieronim IV/V w. – nowy przekład oparty na tekście hebrajskim – Wulgata, wcześniej Hie-ronim przekładał psalmy.l

· Sprzeczność „Psałterza”.

lpowstawał stopniowo, przez wieki: stosunek do Boga, nawarstwienie elementów świeckich (historycznych i obyczajowych, świecka pieśń weselna – ps. 45).lltrudności w procesie łączenia Starego i Nowego Testamentu, np. złorzeczenia, w których Bóg jakby wciągany jest do wykonywania aktów nienawiści ludzkiej.ll„Psałterz” jest dziełem natchnionym.llobrona przed zarzutem niemoralności czy świeckości: tzw. szkoła aleksandryjska (II w.) – treść nastręczająca trudności interpretowana alegorycznie + szkoła antiochańska (III w.) – praca nad sensem dosłownym.llustalenie się teorii sensów biblijnych, podział na:l

- sens dosłowny (sensus litteralis).

- sens duchowy (sensus spiritualis) + sens typiczny.

- sens alegoryczny (podający prawdy wiary, moralny…).

lhumanizm – łączenie naukowego zainteresowania tekstem ze zrozumieniem jego piękna.l

· Poezja a teologia.

lpodjęcie słów przypisywanych Arystotelesowi – poezja sztuką boską.llpoeci pierwszymi teologami, równe prawa.llPetrarca – poezja nie stoi w sprzeczności z teologią, teologia to poezja pochodząca od Boga.l

· Przekłady Biblii w renesansie.

lataki na „Wulgatę” – Valla i reformatorzy.lldziałacze reformacji – oryginał hebrajski.llw latach 1450-1522 160 nowych przekładów: Santes Pagninus, Campensis, Kochanowski, Flaminius, Buchanan, Marot.llreformacja wobec Biblii: Luter odrzucał poczwórny sens, interpretacja gramatyczna i historyczna.llkonieczność znajomości języka oryginalnego.l

· Psalmy w Polsce w epoce renesansu.

lmotywy biblijne w twórczości Reja, Trzycieskiego, Krowickiego.ll1532 r. w Krakowie u Wietora – przekład krakowski; 1539 r. Walentego Wróbla; 1546 r. „Psał-terz” prozą w przekładzie Reja + wierszowana parafraza kilku psalmów; 1558 r. Jakub Lubel-czyk.llposzczególne psalmy: Andrzej Trzycieski, Lubelczyk, anonimowe…ll1561 r. Biblia Jana Leopolity; 1563 r. Biblia brzeska; 1572 r. Biblia nieświeska (Budnego)l

· Wzory i źródła „Psałterza” Kochanowskiego.

lwykazuje więcej podobieństw z tekstami hebrajskimi i parafrazami niż z „Wulgatą”, ale jest ona punktem wyjścia: każdy psalm zaopatrzony w motto, czyli początek psalmu z „Wulgaty” (wskazanie tematu parafrazy, modyfikowanie tematu w kierunku sugerowanym przez inne przekłady), odstępstwa od „Wulgaty”: dowód humanistycznej swobody twórczej, nie krępowanej postanowieniami soborowymi.llróżnice między „Psałterzem” a „Wulgatą” nie mogą być sprowadzane do niezgodności werbalnych – traktować należy jako różnice ideologii, wyobrażeń artystycznych, środków wyrazu.llwidoczna znajomość przekładu Pagnina, Campensisa, Hessa, Marot.llnajwiększe wpływy: przekład Buchanana (nie w reminiscencjach, lecz w stylu i topice, bogactwie liryzmu i laickości).llw kształtowaniu koncepcji twórczej Kochanowskiego nie odegrał większej roli żaden z polskich tekstów, ale wyrazy i zwroty zapożyczone przy rozwiązywaniu konkretnych problemów przekładowych.l

· Psalm 19. Biblia i antyk.

l2 części:l

- I, w. 1-7 – wielkość Boga objawiająca się w naturze.

- II, w. 8-15 – opiewa prawo Boże nadane ludowi na górze Synaj.

lduże różnice (niektórzy badacze sądzą, że było dwóch autorów).llw przekładzie Kochanowskiego wyczuwalne dwie konwencje stylistyczne, Kochanowski dodał na początku wiersze, których brak w oryginale: uzupełnił utwór poetyckim opisem świata, apelującym do wyobraźni czytelnika.llautoreminiscencja: związana z „Hymnem” – koncepcja Boga-budowniczego świata i jego po-chwała poprzez ukazanie piękna jego dzieła.llmotywy biblijne Kochanowski przekształca w duchu antycznych, zaś motywy antyczne koryguje w duchu biblijnym; ta kontaminacja wątków i motywów biblijnych i antycznych jest charakterystyczna dla twórczości Kochanowskiego, który bierze z Biblii i religii grecko-rzymskiej nie ich cechy specyficzne, ale wspólne poglądy.llsynkretyzm religijny -łączenie różnych religii, cecha renesansowego poglądu na świat.lldoskonałość świata zbudowanego na prawach raz przez Opatrzność ustalonych i poznawalnych.lldążność do wzbogacenia przekładu epitetami, którym brak oryginalności.llw II części psalmu mniej zależny od Buchanana, częściej trzyma się tekstu hebrajskiego i „Wulgaty”.llposługuje się porównaniem przez zaprzeczenie – środek stosowany w poezji antycznej, zale-cany przez Arystotelesa („Miód nie tak słodki”).llmetoda twórcza Kochanowskiego – z każdego wzoru bierze poszczególne elementy i składa je na całość przewyższającą pracą poprzedników.lldbałość o opis urody świata, o wzbogacenie licznych walorów psalmów, o zróżnicowanie środków stylistycznych, związane z renesansową tendencją do traktowania „Psałterza” jako dzieła artystycznego.lluzupełnienia wprowadzone przez Kochanowskiego oddalają ten psalm od możliwości inter-pretacji mesjańskiej, tendencja do ujmowania koncepcji Boga i stosunku człowieka do Boga w kategoriach wspólnych pojęciom starotestamentowym, antycznym i chrześcijańskim – cha-rakter ponadwymiarowej parafrazy.llniewielka ilość miejsc antykizujących – epizodyczne urozmaicenia wiersza albo dyskretne stylizacje, zaczerpnięte z utartych zwrotów i skonwencjalizowanych opisów przyrody, nie wprowadzają dysonansów, np.: „różanoręka zorza” – porównanie słońca do oblubieńca w zło-tym wieńcu.l

· Koncepcja Boga.

lgłówny motyw psalmów: stosunek człowieka do Boga.llpojęcie Boga w Starym Testamencie nie oznacza pojęć chrześcijańskich, opiera się o kult Jahwe, boga narodu wybranego (henoteizm).llniektórzy badacze uważają, że w Starym Testamencie jest nie monoteizm, ale monolatria (uwielbienie) boga przy równoczesnym uznawaniu istnienia bogów dla innych narodów.llpsalmy – kilka nazw Boga, najczęściej „Jahveh” (Bóg narodu wybranego) i „Elohim” (Bóg, którego zwiastuje natura i rozum); chrześcijaństwo nie mogło przyjąć henoteistycznego poglądu, św. Hieronim tłumaczył „Jahveh” = „Dominus” (u Wujka: Pan), a „Elohim” = „Deus”.llKochanowskiemu obcy był starotestamentowy henoteizm, ale nie przyjął rozróżnienia „Wulgaty” – supremacja czynników lirycznych nad hermenetycznymi wyrażająca się w bogactwie nazw nadawanych Bogu.lltroska o szerokie zróżnicowanie uczuć psalmisty; Kochanowskiemu chodzi o atrybuty bóstwa zgodne z zasadą monoteizmu, ale tak ogólne, że dające się zmieścić w różnych systemach religijnych.llnazwy Kochanowskiego podkreślają nieokreśloność i niepojętość Boga.llStary Testament antropomorfizuje Boga.llw „Psałterzu” Kochanowskiego człowiek jest jakby wyolbrzymiony, poeta mocniej antropomofizuje tekst oryginalny; przypisywanie mu cech ludzkich; nie tylko sugeruje się Starym Testamentem, ale także stosuje topikę antyczną (topos Boga-demiurga).llw psalmie Bóg często objawia się w gniewie, podkreślając konieczność lęku przed Nim (na-wet – psalm o potrzebie miłowania Boga – wpływ hellenizmu).llu Kochanowskiego tendencja do złagodzenia atmosfery lęku (odrodzenie – Bóg ujmowany w kategoriach ponadwymiarowych, miłosierny i bezinteresowny).llzignorowanie interpretacji w duchu mesjańskim, rozumiał psalmy historycznie, jako dzieło związane z Dawidem.l

· Tendencje laickie w parafrazie Kochanowskiego.

lpopularność przekładu – neutralność wobec sporów egzegetycznych, ani katolicki, ani protestancki.lllaizacja – na przykładzie kwestii eschatologicznej – w oryginale hebrajskim miejsce, dokąd udają się dusze zmarłych to „szeol” (kraina nicości i milczenia, odcięta do świata), św. Hieronim przełożył to jako „infernum” lub „infernus” (w kontekście eschatologii chrześcijańskiej – miejsce kary ostatecznej); Kochanowski: ‘w brzydkiej ziemi”, „wieczna noc”, „upad nieuchroniony”, upadek, grób, dół.llw „Wulgacie” brak pojęcia cnota, Kochanowski posługuje się nim tam, gdzie w „Wulgacie” jest mowa o dobroci, świętości, sprawiedliwości.l

· Styl przekładu Kochanowskiego.

ltłem porównawczym: „Wulgata”, przekład z hebrajskiego, współczesne przekłady zagranicz-ne i krajowe.llstosunek Kochanowskiego do typowych dla Starego Testamentu środków wyrazu i cech stylu hebrajskiego, np. częsta konstrukcja 2 rzeczowników, z których drugi pełni funkcję przydawki przymiotnikowej; Kochanowski używa ich rzadko.llstosunek do zwrotów biblijnych, np. „Pan zastępów” (Wujek), u Kochanowskiego różne, od-cień znaczeniowy.llsuperlativus absolutus – zestaw liczby pojedynczej danego rzeczownika z liczbą mnogą, pol-ski odpowiednik: pieśni nad pieśniami (zamiast: pieśń pieśni), król nad królami etc.; podobnie tłumaczył Kochanowski.llz frazeologii biblijnej zachował to, co nie kłóciło się z frazeologią polską lub z przyswojonymi już polszczyźnie elementami frazeologii antycznej; opuszcza zwroty niezrozumiale, które wy-magałyby komentarza.llprzysłowia i zwroty przysłowiowe, ale ze względu na podniośle liryczny charakter „Psałterza” udział mowy potocznej musiał być mniejszy niż w innych utworach.l

· Stosunek do porównań.

lKochanowski nie unika realiów historycznych i geograficznych związanych ze światem i dzie-jami Izraela, ale o ile są zrozumiałe w ich emocjonalnym ekwiwalencie; zmienia realia, gdy wywołują inne asocjacje lub gdy w kontekście polskich zamierzonych przez oryginał asocjacji wywołać nie mogą.lltendencja Kochanowskiego do porównań rozbudowanych (związanych z tradycją antyczną i poetycką pieśni ludowych, wzbogacenie opisu przeżyć psalmisty i urody świata o elementy obrazowe, np. w oryginale porównanie prześladowanego człowieka do zanikającego cienia, u Kochanowskiego dodane szczegóły: nastrój wieczoru, zachodzącego słońca, czegoś, co się kończy i zapowiada mrok.llporównanie do zwierząt wzbogaca Kochanowski o ładunek emocjonalny, np. dusza pragnie Boga – porównanie do jelenia szukającego wody, Kochanowski rozbudowuje ją o dwa wersy: zamordowana łania szczuta przez psy szukająca w puszczy strumienia.l

· Epitet.

ltendencja do dodawania epitetów.llnierzadko epitet pleonastyczny (łąka zielona).llwzorem dal zasady epitetycznego wzbogacania przekładu jest Buchanan.llepitety przymiotnikowe i imiesłowne złożone (wywodzą się z tradycja poezji antycznej) uży-wane przez Kochanowskiego w miejscach podniosłych, często zamiast niezrozumiałego i ob-cego hebraizmu.llepitety zaprzeczone (światło niezgaszone, nieujęty wiatr) – brak w oryginale, wywodzą się z zalecenia Arystotelesa; u Kochanowskiego odnoszą się one do Boga (podkreślają jego wiel-kość, np. niestworzony, niezmierzony, nieskończony) albo do dzieł Boskich („Twe strzały są nieuchronione”), wpływ różnych koncepcji.l

· Synonimika.

l„Psałterz” – najbardziej zróżnicowany pod względem synonimiki utwór Kochanowskiego (cykl 150 utworów dających się sprowadzić do kilkunastu stanów lirycznych, groziłby jednostajnoś-cią, gdyby skali tej nie zróżnicować).lljedna z odmian paralelizmu synonimicznego: w oryginale – powstanie członu w identycznym brzmieniu; u Kochanowski dwie tendencje do urozmaicenia powtarzanych członów + próba oddania charakterystycznej formy poezji hebrajskiej.llbogactwo rodzajów wiersza i strofy: w twórczości Kochanowskiego – 15 rodzajów wiersza (od 5- do 14-zgłoskowca), 32 (lub 41, jeśli uwzględnić parzysto rymowaną i wiersze styczne) ro-dzajów strof.l

· Uwagi końcowe.

lza życia Kochanowskiego ukazały się dwa wydania „Psałterza”.llprzekład ponad wyznaniowy – uczucia miłości do Boga i uwielbienie dlań ujmuje Kochanow-ski w kategoriach wspólnych różnym systemom religijnym i kulturowym (od Starego Testa-mentu przez antyk do chrześcijaństwa) –uniwersalizm chrześcijański.ll1580 r. „Melodie na Psałterz polski” Mikołaj z Gomółki.l

Wiersz dedykacyjny:

· Piotrowi Myszkowskiemu

· Swoją twórczość porównuje do „snopu żniwa”, który ofiarowuje przyjacielowi

· Od początku doceniał twórczość Kochanowskiego, za co jest mu wdzięczny

· Dzięki jego wsparciu odważył się zmierzyć z innymi znakomitymi poetami,

· Docenił siebie, osiągnął coś, czego nikt dotąd nie dokonał: „i wdarłem się na skałę pięknej Kalijopy/ Gdzie dotychmiast nie było znaku polskiej stopy” – przyczynił się do rozwoju polskiej poezji narodowej, języka literackiego

· Prosi o ocenę swojego Psałterza przez Piotra

PSALM 13

“Usequeguo, Domine, oblivisceris me in finem”

· &...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

slaveofficial.keep.pl