[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Szkice na temat liberalnej konstytucji
Tłumaczenie za zgod
Ģ
Cato Journal. Copyright © Cato Institute. All rights reserved
.
James M. Buchanan
1
(tĀum. PaweĀ Kozub)
Warszawa, listopad 2007 r.
ņ
adna z istniej
Ģ
cych lub zaproponowanych dotychczas konstytucji pa
ı
stwa
nie zawiera wystarczaj
Ģ
cych ogranicze
ı
lub limitów władzy agencji rz
Ģ
dowych nad
jednostkami i grupami ludzi, a zwłaszcza nad ich działalno
Ļ
ci
Ģ
gospodarcz
Ģ
. Nigdzie
nie istnieje, ani nie jest projektowana
liberalna
konstytucja. W tym sensie wszystkie
istniej
Ģ
ce konstytucje mo
Ň
na uzna
ę
za pora
Ň
ki, a prawie wszystkie powa
Ň
ne
propozycje reform s
Ģ
z góry skazane na niepowodzenie. Przedstawiam t
ħ
krytyk
ħ
istniej
Ģ
cych i proponowanych konstytucji bez wiedzy na temat szczegółów, jednak
maj
Ģ
c pełn
Ģ
Ļ
wiadomo
Ļę
historycznego faktu,
Ň
e przez ponad wiek na polityczn
Ģ
dyskusj
ħ
miała wpływ „fatalna zarozumiało
Ļę
” (Hayek 1989), według której polityka
mo
Ň
e raczej wspomaga
ę
wzrost
1
gospodarczy ni
Ň
go ogranicza
ę
. Wszystkie
uchwalone od XVIII wieku konstytucje oraz ich „reformy” od tego czasu, w sposób
jawny lub poprzez stosowanie czy interpretacj
ħ
, do pewnego stopnia odzwierciedlaj
Ģ
romantyczny obraz dobroczynnego pa
ı
stwa: czy to wła
Ļ
ciwy, czy potencjalny, który
został wprowadzony z jednej strony przez politycznych idealistów, a z drugiej przez
wizjonerskich socjalistów.
Konstytucja, która uosabia „polityk
ħ
bez romantyczno
Ļ
ci” (Buchanan 1979)
nie istnieje obecnie w
Ň
adnym kraju i
Ň
adne propozycje reform, które odzwierciedlaj
Ģ
taki realistyczny model polityki nie pojawiaj
Ģ
si
ħ
w toczonych debatach. Pozostało
Ļ
ci
takiej wizji mo
Ň
na znale
Ņę
jedynie w niektórych elementach Madiso
ı
skich, jakie
znajduj
Ģ
si
ħ
w ameryka
ı
skich dokumentach i zapisach oraz w argumentach
relatywnie małej grupy ci
Ģ
gle istniej
Ģ
cych klasycznych liberałów. Pomimo tej
negatywnej oceny, która mo
Ň
e wydawa
ę
si
ħ
prawie kompletna w swojej pot
ħ
piaj
Ģ
cej
wymowie, mog
Ģ
jednak istnie
ę
powody do pewnego optymizmu – je
Ļ
li spojrzymy
odpowiednio daleko w epok
ħ
porewolucyjn
Ģ
, a szczególnie w ubiegłe stulecie.
Głoszone idee maj
Ģ
swoje konsekwencje, a my
Ň
yli
Ļ
my z konsekwencjami bł
ħ
dnych
teorii prawie dwa wieki, o wiele za długo, aby móc oczekiwa
ę
zmian przed
pocz
Ģ
tkiem lat 90. Jednak konsekwencje, czy raczej wydarzenia, tak
Ň
e powstaj
Ģ
na
bazie idei, a po nieoczekiwanej rewolucji w latach 1989-91, romantyczny obraz
dobroczynnego i silnego pa
ı
stwa jest coraz trudniejszy do utrzymania. Teorie
1
1
J. M. Buchanan,
Notes on the Liberal Constitution, ”Cato Journal”
, vol. 14, nr 1 (Spring/Summer 1994).
Tłumaczenie za zgod
Ģ
Cato Journal
. Copyright © Cato Institute. All rights reserved. Autor jest profesorem
Harris University i piastuje stanowisko Advisory General Director w Center for Study of Public Choice na
George Mason University. Artykuł ten był po raz pierwszy zaprezentowany na spotkaniu Mont Pélèrin
Society w Rio de Janeiro, we wrze
Ļ
niu 1993 r.
2
politycznej pora
Ň
ki, wysuwane oszcz
ħ
dnie przez klasycznych liberałów w okresie
dominacji socjalizmu, traktowane z pogard
Ģ
i drwin
Ģ
, zostały potwierdzone przez
histori
ħ
w czym
Ļ
, co było bodaj najwi
ħ
kszym eksperymentem w dziejach nauk
społecznych. Jedynie je
Ļ
li całkowicie nie zw
Ģ
tpimy w ludzk
Ģ
zdolno
Ļę
racjonalnego
zachowania, mo
Ň
emy przyj
Ģę
,
Ň
e kiedy
Ļ
w wieku posocjalistycznym, m
ħŇ
czy
Ņ
ni i
kobiety zaprezentuj
Ģ
konstruktywne umiej
ħ
tno
Ļ
ci konstytucyjne, które teraz s
Ģ
trudne
do wyobra
Ň
enia.
W tym sensie Francis Fukuyama (1992) ma z pewno
Ļ
ci
Ģ
racj
ħ
. Bez wzgl
ħ
du
na nazw
ħ
, co
Ļ
bardzo istotnego z punktu widzenia historii sko
ı
czyło si
ħ
wraz z
rewolucj
Ģ
w latach 1989-91. Fukuyama ma tak
Ň
e racj
ħ
sugeruj
Ģ
c,
Ň
e nauki
ekonomiczne, wyja
Ļ
niaj
Ģ
ce jak funkcjonuje gospodarka rynkowa bez
upolitycznionego kierownictwa i kontroli, aby wyprodukowa
ę
jak najwi
ħ
ksz
Ģ
ilo
Ļę
dóbr i usług dost
ħ
pnych w zakresie danych ogranicze
ı
zasobów, zostały ostatecznie
obronione. Jednak czy Fukuyama ma tak
Ň
e racj
ħ
, gdy przewiduje,
Ň
e te wyniki
naukowe zostan
Ģ
wł
Ģ
czone do reformy instytucjonalno-konstytucyjnej? Aby si
ħ
z nim
zgodzi
ę
musimy my
Ļ
le
ę
w horyzoncie dłu
Ň
szym ni
Ň
kilka dekad.
Na pocz
Ģ
tek u
Ň
yteczne mo
Ň
e by
ę
rozszerzenie naszego pola widzenia poza t
ħ
przedromantyczn
Ģ
,
przedsocjalistyczn
Ģ
epok
ħ
,
a
Ň
do
XVIII
wieku
i
próba
odtworzenia sposobu my
Ļ
lenia o konstytucji, który tak wtedy ekscytował filozofów i
polityków. Dopóki taka zmiana w nowoczesnym sposobie my
Ļ
lenia nie zostanie w
jaki
Ļ
sposób osi
Ģ
gni
ħ
ta, wszystkie wysiłki konstytucyjnego dialogu, maj
Ģ
ce na celu
podstawowe reformy, b
ħ
d
Ģ
w zasadzie zmarnowane. Rz
Ģ
dy, bez wzgl
ħ
du na to jak
zorganizowane, pozostan
Ģ
w zasadzie niezwi
Ģ
zane, a politycy-biurokraci b
ħ
d
Ģ
nadal
ułatwia
ę
wzajemne wykorzystywanie ka
Ň
dego przez ka
Ň
dego, jak w „sztucznej
aktywno
Ļ
ci” Anthony’ego de Jasaya (1995). Gospodarki run
Ģ
, a potencjalnie
warto
Ļ
ciowe produkty, w coraz wi
ħ
kszym stopniu zagin
Ģ
w „czarnej dziurze” tego,
czym mogłyby by
ę
(McGee, Brock and Young 1989).
3
Konstytucyjny porz
Ģ
dek klasycznego liberalizmu
Klasyczni liberałowie XVIII wieku, czy to reprezentowani przez członków
Szkockiego O
Ļ
wiecenia, czy przez Ameryka
ı
skich Ojców Zało
Ň
ycieli, byli niezwykle
sceptyczni odno
Ļ
nie zdolno
Ļ
ci i woli polityków do wspierania interesów zwykłych
obywateli. Władze były uwa
Ň
ane za zło konieczne, jak i instytucje, przed którymi
nale
Ň
y by
ę
chronionym, a które musz
Ģ
istnie
ę
z prostego faktu,
Ň
e nie wszyscy ludzie
s
Ģ
aniołami (Madison 1966[1787]: 160). Rz
Ģ
dom wraz z osobami, które miały
działa
ę
, jako ich reprezentanci nie mo
Ň
na było ufa
ę
. Konstytucje były wi
ħ
c niezb
ħ
dne,
głównie jako
Ļ
rodek ograniczaj
Ģ
cy zbiorow
Ģ
władz
ħ
we wszelkich jej potencjalnych
aspektach. Władza pa
ı
stwa była czym
Ļ
, czego klasyczni liberałowie si
ħ
obawiali a
głównym aspektem konstytucji było zapewnienie efektywnego ograniczenia tej
władzy.
Narz
ħ
dzia, które miały słu
Ň
y
ę
do osi
Ģ
gni
ħ
cia tego celu, s
Ģ
ogólnie znane.
Suwerenno
Ļę
została podzielona na kilka poziomów władzy zbiorowej, federalizm
został zaprojektowany tak, aby wspomóc dekoncentracj
ħ
lub decentralizacj
ħ
nat
ħŇ
enia
władzy pa
ı
stwowej. Na ka
Ň
dym poziomie władzy stworzono odr
ħ
bne funkcjonalne
elementy rz
Ģ
du, które znajdowały si
ħ
ze sob
Ģ
we wzajemnym i ci
Ģ
głym napi
ħ
ciu. W
niektórych systemach politycznych dominuj
Ģ
ca władza ustawodawcza została jeszcze
bardziej ograniczona poprzez konstytucyjne utworzenie dwóch ciał, z których ka
Ň
de
zostało zorganizowane na odr
ħ
bnej zasadzie przedstawicielstwa.
Nale
Ň
y zauwa
Ň
y
ę
,
Ň
e te podstawowe elementy organizacyjno-proceduralne
konstytucji pa
ı
stwowych zostały zaprojektowane, przedyskutowane i wprowadzone
w
Ň
ycie przez klasycznych liberałów w kontek
Ļ
cie wspólnego celu, jakim było
nadzorowanie lub ograniczanie przymusowej władzy pa
ı
stwa nad obywatelami.
Bod
Ņ
cem motywacyjnym nigdy nie była ch
ħę
„lepszego działania” władzy w celu
osi
Ģ
gni
ħ
cia jakiego
Ļ
arbitralnie wybranego „dobra publicznego”, czy nawet
zapewnienia,
Ň
e wszystkie interesy poszczególnych jednostek b
ħ
d
Ģ
jako
Ļ
„lepiej
reprezentowane”.
4
Elementy organizacyjno-proceduralne klasyczno-liberalnej konstytucji, te
wymienione powy
Ň
ej i pozostałe, były uwa
Ň
ane za mniej istotne ni
Ň
warunki
okre
Ļ
laj
Ģ
ce wielko
Ļę
i zakres działa
ı
, które miały by
ę
nale
Ň
ycie podejmowane przez
zbiorow
Ģ
władz
ħ
. Mówi
Ģ
c inaczej, konstytucyjne instrukcje odno
Ļ
nie tego, co władza
mo
Ň
e a czego nie, były zawsze postrzegane jako bardziej istotne ni
Ň
to, jak w istocie
władze działaj
Ģ
, niezale
Ň
nie od tego, co faktycznie robi
Ģ
. To kluczowe rozró
Ň
nienie,
b
ħ
d
Ģ
ce
punktem
centralnym
całej
klasyczno-liberalnej
koncepcji
porz
Ģ
dku
społecznego, ostatecznie znikn
ħ
ło ze
Ļ
wiadomo
Ļ
ci publicznej w trakcie powstania
demokracji przedstawicielskiej, głównie w XIX i XX wieku. Istniała ogólna
akceptacja mitu, który zrównał powstanie demokracji przedstawicielskiej ze
zmniejszon
Ģ
potrzeb
Ģ
wyra
Ņ
nych konstytucyjnych ogranicze
ı
wielko
Ļ
ci i zakresu
działalno
Ļ
ci władzy.
W klasyczno-liberalnym porz
Ģ
dku konstytucyjnym działania władzy – bez
wzgl
ħ
du na to, jak jej członkowie s
Ģ
wybierani – s
Ģ
ograniczone funkcjonalnie do
parametrów interakcji społecznej. Idealnie byłoby, gdyby władze były konstytucyjnie
odseparowane od bezpo
Ļ
rednich działa
ı
ukierunkowanych na prowadzenie
którejkolwiek z kilku podstawowych funkcji gospodarczych: (1) ustalania warto
Ļ
ci,
(2) organizacji wytwarzania i (3) dystrybucji produktu. Te funkcje miały by
ę
pierwotnie wykonywane poza
Ļ
wiadomym zamiarem jakiejkolwiek osoby czy
organizacji. Były one wykonywane poprzez zdecentralizowane działania wielu
uczestników gospodarczych relacji, koordynowane przez rynki w ramach struktury
„praw i instytucji” odpowiednio utrzymywanych i egzekwowanych przez władze.
Ta strukturalno-podtrzymuj
Ģ
ca rola, odpowiednio przydzielona rz
Ģ
dowi w
klasyczno-liberalnym porz
Ģ
dku, zawierała ochron
ħ
własno
Ļ
ci i egzekwowanie
dobrowolnych umów, efektywn
Ģ
gwarancj
ħ
wej
Ļ
cia i wyj
Ļ
cia z poszczególnych gał
ħ
zi
przemysłu, handlu i zawodów, zapewniała otwarto
Ļę
rynków, wewn
ħ
trzn
Ģ
i zewn
ħ
trzn
Ģ
, oraz ochron
ħ
przed oszustwami w wymianie rynkowej. Strukturalna
rola rz
Ģ
du miała tak
Ň
e zawiera
ę
utworzenie standardów monetarnych i zapewnienie
przewidywalno
Ļ
ci warto
Ļ
ci wprowadzonej jednostki monetarnej. (To wła
Ļ
nie w
odpowiedzialno
Ļ
ci monetarnej prawie wszystkie konstytucje zawiodły, nawet te, które
były rzekomo motywowane pierwotnie klasyczno-liberalnymi zasadami. Rz
Ģ
dy,
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

slaveofficial.keep.pl