[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Wydział Nauk Społecznych
Instytut Historii
Jakub Morawiec
Wolin w średniowiecznej tradycji skandynawskiej
Praca doktorska napisana
pod kierunkiem prof. dr hab. Idziego Panica.
Katowice 2007
Spis treści :
Wstęp 3
Rozdział I
Średniowieczna tradycja skandynawska – autorzy i ich prace 13
Rozdział II
Związki Haralda Sinozębego z Wolinem 59
Rządy Haralda Sinozębego w Danii
Przekaz źródeł na temat związków Haralda Sinozębego z Wolinem
Czynniki inspirujące kształt tradycji o związkach Haralda Sinozębego z Wolinem
Rozdział III
Wolin siedzibą skandynawskich hovdingów 143
Jomswikingowie
Bitwa pod Hjørungavåg
Inni hovdingowie kojarzeni z Wolinem
Tradycja o Wolinie jako siedzibie drużyny wikińskiej
w świetle źródeł materialnych
Rozdział IV
Bitwa w Øresundzie w 1000 roku 282
Okoliczności konfliktu
Przebieg bitwy w świetle relacji najwcześniejszych
Przebieg bitwy w świetle sag
Znaczenie bitwy dla sytuacji politycznej w Skandynawii na przełomie X i XI wieku
Źródła tradycji łączącej Wolin/Jomsborg z bitwą w Øresundzie
Rozdział V
Najazd Magnusa Dobrego na Wolin 1043 roku 391
Rządy Magnusa Dobrego w Danii i Norwegii
Najazd Magnusa Dobrego na Wolin i jego bezpośrednie okoliczności
Znaczenie najazdu Magnusa Dobrego na Wolin
Zakończenie 496
Bibliografia 506
Wstęp
Okres wikiński (VIII/IX - XI wiek) był dla całej Skandynawii czasem wielkich
przemian kulturowych, gospodarczych oraz społeczno-politycznych. Jednym z
najważniejszych przejawów owych procesów była ewolucja struktur władzy związana z
jednej strony z likwidowaniem dotychczasowych form, z drugiej strony z wytwarzaniem się
całkowicie nowego czynnika centralnego, kumulującego w jednym ręku wszystkie aspekty
sprawowania rządów. Procesowi temu towarzyszyły i sprzyjały inne, również mające
charakter kluczowy: chrystianizacja oraz wzmacnianie przez elity kontroli nad gospodarką i
wymianą handlową.
Znaczenie tego okresu dla dziejów średniowiecznej Skandynawii podkreśla także fakt
hołdowania pamięci o tamtym czasie, osobach i wydarzeniach go konstytuujących, przez
następne pokolenia. Owa pamięć i związana z nią chęć utrwalenia wśród potomnych dokonań
przodków i ich samych, wyrażana wpierw w formie ustnej, z czasem głównie pisanej,
formowała stan wiedzy, który był podstawą tradycji, o której praca ta traktuje. Przez pojęcie
-tradycja rozumiem więc, w aspekcie poniższych rozważań, zarówno formy w jakich pamięć
o przeszłości była wyrażana jak i jej treści, które się na nią składały, innymi słowy rzecz
traktuje o tym co utrwalano w pamięci i w jaki sposób było to przedstawiane i/lub
interpretowane
.
Owa chęć utrwalenia wiedzy o tym co działo się w tym czasie w Skandynawii
rodziła się niemal współcześnie do tego okresu, a jej kulminacja miała miejsce w XIII wieku
wraz z rozkwitem twórczości sagamandrów. Przybierała ona różnorakie formy, począwszy od
wierszy skaldów poprzez krótkie, mające nieraz charakter anegdotyczny
þættir
, synoptyki aż
do znacznie bardziej rozbudowanych w swej formie sag królewskich, rodowych,
legendarnych i skaldycznych.
Swoje miejsce w powstałych na terenie średniowiecznej Skandynawii opisach
wydarzeń i osób okresu wikinskiego znalazł także wątek Jomsborga. Kwestia ta jest głównym
1
W podobnym rozumieniu termin tradycja pojawia się w pracach J. Banaszkiewicza,
Polskie dzieje
bajeczne Mistrza Wincentego Kadłubka
, Wrocław 2002, s. 7-9; Cz. Deptuły,
Galla Anonima mit
genezy Polski
, Lublin 2000, s. 9; Th. M. Andersson,
The Growth of the Medieval Icelandic Sagas
(1180-1280)
, Ithaca-London 2006, s. s. 10-13; G. Sigurðsson,
The Medieval Icelandic Saga and Oral
Tradition: A Discourse on Method
, Harvard 2004 passim.
3
 przedmiotem poniższych rozważań. Wynikać z tego będą próby odpowiedzi na pytania w jaki
sposób i dlaczego autorzy poszczególnych przekazów, odpowiedzialni za kształtowanie
tradycji, decydowali się na przywoływanie tego wątku przy okazji opisywania
poszczególnych historii, wydarzeń i osób. W dalszej kolejności konieczną będzie próba
wskazania potencjalnych czynników, które mogły w mniej lub bardziej bezpośredni sposób
wpłynąć zarówno na autorów poszczególnych przekazów, aby wątek Jomsborga uwzględnić,
jak i na kształt samych przekazów czyli w jakiej formule i jakiej roli wątek ów był
wykorzystany.
Pomijam w swoich rozważaniach kontrowersje związane z identyfikacją Jomsborga
,
uznając, podobnie jak inni badacze
, w zasadzie za przesądzone, iż na Północy określano w
ten sposób Wolin, handlowo-rzemieślniczy kompleks wczesnomiejski położony nad rzeką
Dziwną, główny ośrodek plemienia Wolinian i jednocześnie jeden z największych
ports-of
trade
strefy bałtyckiej
. Co prawda badania archeologów prowadzone w Wolinie już od
drugiej połowy XIX wieku do niemal dnia dzisiejszego, ukazują intensywność i ciągłość
2
Z obowiązku referowania tej kwestii poczuwam się tym bardziej zwolniony, iż była on szczegółowo
przedstawiana w swoim czasie przez R. Kiersnowskiego,
Legenda Winety
, Kraków 1950, a całkiem
niedawno przez B. M. Stanisławskiego,
„Jómsvikinga saga” w świetle źródeł archeologicznych
(w
przygotowaniu do druku) którzy szczegółowo przedstawili opinie badaczy w tej sprawie.
3
L. P. Słupecki,
Jómsvikingalog, Jómsvikings, Jomsborg/Wolin and Danish circular strongholds
, [w:]
P. Urbańczyk (ed.),
The Neighbours of Poland in the 10th Century
, Warsaw 2000, s. 49-59; G.
Labuda,
Mieszko I
, Wrocław-Warszawa-Kraków 2002, s. 129-131; W. Filipowiak,
Some aspects of
the development of Wolin in the 8th-11th centuries in the light of the results of new research
, [w:] P.
Urbańczyk (ed.),
Polish Lands at the Turn of the First and the Second Millenia
, Warsaw 2004, s. 69;
tegoż,
Z badań nad obroną wybrzeży i portów ujścia Odry w IX-XIII wieku
, [w:] E. Cnotliwy, A.
Janowski, K. Kowalski, S. Słowiński (red.),
Nie tylko archeologia
, Szczecin 2006, s. 167; A. Finlay,
History and Fantasy in
Jómsvíkinga saga
, [w:] J. McKinnell, D. Ashurst, D. Kick (eds.),
The
Fantastic in Old Norse/Icelandic Literature
, Papers of the 13
th
International Saga Conference, Durham
2006, s. 252.
4
Między innymi w związku z przyjętą identyfikacją w dalszej analizie będę posługiwał się także
określeniem Wolin/Jomsborg, bezpośrednio nawiązującym do tej identyfikacji, posiłkując się tutaj
chociażby przykładem literatury dotyczącej dziejów Starogardu Wagryjskiego, gdzie badacze
powszechnie używają terminu Starigard/Oldenburg, który jednocześnie w zgrabny sposób przywołuje
słowiańską jak i germańską nazwę obodryckiego ośrodka. Por.
Bericht der Römisch-Germanischen
Kommission
B. 69 1988 i artykuły tam zamieszczone.
4
   wzajemnych kontaktów, w głównej mierze, kulturowych i gospodarczych Wolina ze
Skandynawią w okresie wikińskim, paradoksalnie jednak proces ten nie znalazł odbicia w
prezentowanych i analizowanych poniżej przekazach. Niemniej jednak, wątek
Wolina/Jomsborga przewija się przez średniowieczne staronordyckie narracje, które
przywołują go przy okazji wybranych wydarzeń i historii. Można wyróżnić tutaj trzy
podstawowe wątki. Pierwszy dotyczy Jomsborga jako centralnego punktu duńskiego
jarlostwa oraz siedziby zbrojnej drużyny – Jomswikingów. W jego ramach mieszczą się
bardziej szczegółowe motywy: Harald Sinozęby jako założyciel oraz władca Jomsborga;
Jomswikingowie i ich dzieje; związki Styrbjörna Olafssona oraz Olafa Tryggvasona z
Jomsborgiem. Drugim podstawowym wątkiem jest powiązanie Jomsborga z wydarzeniami
które poprzedziły i doprowadziły do bitwy w Øresundzie w 1000 roku. Trzeci wątek dotyczy
najazdu Magnusa Dobrego na Wolin w 1043 roku. Motywy te będą w dalszych częściach
pracy szczegółowo analizowane.
Postawione wyżej pytania dotyczące przyczyn i sposobów w jaki swoje miejsce w
średniowiecznej tradycji skandynawskiej znalazł Wolin/Jomsborg, każą w określony sposób
przeprowadzić analizę poszczególnych, wyżej wyróżnionych wątków, której schemat warto
już w tym miejscu przybliżyć, dzięki czemu będzie można także uzasadnić przyjęty układ
całości pracy oraz poszczególnych jej części.
Pierwszy z wymienionych powyżej wątków wiąże się z umieszczeniem Jomsborga w
kontekście opisów działań skandynawskich elit rządzących, prowadzących między sobą
nieustanną walkę o wpływy i pragnących, kosztem konkurencji, zagarnąć dla siebie jak
największą władzę. Oznacza to nie tylko dość schematyczne, jednostronne a zarazem
oszczędne co do szczegółów opisy samego grodu, dość dobrze jak się wydaje kojarzonego w
Skandynawii. Co ważniejsze, oznacza to sprowadzenie Jomsborga do roli często kluczowego
elementu w opisach wydarzeń, które choć przeważnie mające swoje odbicie w historycznej
rzeczywistości, po latach nabierały nowego, nierzadko legendarnego charakteru. W istocie
jednak powstałe w niemal po dwóch wiekach opisy, formowane w wyniku istnienia silnej
tradycji ustnej, muszą być skonfrontowane z potencjalnymi czynnikami, które z jednej strony
przyczyniły się do ich powstania, z drugiej strony wpłynęły na ich kształt. Osoba króla Danii
Haralda Sinozębego wpisuje się bardzo dobrze w ten schemat. Aby lepiej zrozumieć
dlaczego: 1.w myśl części przekazów miał najechać Vindland, opanować go a następnie
założyć tu gród, który nazwany został Jomsborgiem, w którym z jego rozkazu miała
stacjonować drużyna zbrojnych 2. według części narracji to nie król Danii lecz jego czołowy,
wywodzący się z duńskich elit, oponent doprowadził, przy zgodzie słowiańskiego władcy do
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

slaveofficial.keep.pl